Een beangstigende realiteit
[Recensie] Oksana Zaboezjko is hot. Zo hot dat deze essaybundel, net als haar prachtige verhalenbundel Zusters, in 2022 wereldwijd vertaald is.
Vraag me niet waarom, maar het woord ‘fantasmagorisch’ viel me in nadat ik dit boek had gelezen. Zaboezjko verblijft in een hotelkamer in Polen, waar ze haar nieuwste boek promoot. Dat gaat niet zo lekker als gepland want een epidemie gooit roet in het eten. Corona drukte haar hard met de neus op de feiten. Veel van de locaties, zaaltjes en universiteiten waar ze haar nieuwe boek in de lucht zou houden, belden af. Haar hele tournee stagneerde een beetje.
Maar het ergste moest nog komen. In haar hotelkamer om zes uur in de ochtend rinkelde haar telefoon:
“Het was Rostyk.
Idioot, kreunde ik in gedachten, terwijl ik met moeite mijn oogleden openhield. Waarom moest hij me zo vroeg wakker maken, weet-ie soms niet wat een lange dag ik voor me heb? Wat voor lange reis?
Toch nam ik op – wat maakt het uit, nu ik toch al wakker ben …
En in plaats van ‘goedemorgen’ hoorde ik:
‘Het is begonnen. We worden gebombardeerd.’”
Reizende balling
Vanaf dat moment is ze een soort reizende balling, want naar huis gaan wordt sterk ontraden. Ze gebruikt de tijd die ze noodgedwongen over heeft om te doen wat ze goed kan: schrijven. Zo ontstaat dit boek. Een mix van persoonlijke verhalen en maatschappelijke observatie.
Levendig laat Oksana haar gedachten gaan over de gezamenlijke lange en trieste co-existentie van Rusland en Oekraïne. Een geschiedenislesje voor de westerling. Zo leren we dat de Russische geheime dienst, voorheen KGB, nu FSB, een instituut op zich is. Een elk jaar verder uitdijend universum van infiltranten, verraders, gorilla’s voor het bonkige handwerk en spionnen, dat in alle geledingen van de Oekraïense gemeenschap doordringt. En invloed uitoefent.
Van demoralisering, naar crisis
Dat laatste is een understatement. Oksana legt gedetailleerd uit hoe Rusland in vier opeenvolgende stadia een land onderwerpt zonder grootschalige invasie. Eerst demoralisering (15-20 jaar), dan destabilisering (3-5 jaar), dan crisis (een gewapend conflict, 2-6 jaar) en uiteindelijk ‘normalisering’, kortweg het geleidelijk alles onder controle van het Kremlin brengen. Orwell is nooit ver weg.
Gaandeweg krijgt haar verhaal verdrietige trekjes, zoals wanneer ze schrijft over de inlijvingspogingen van Oekraïne:
“Dat is waarom we alle recente pogingen van het Kremlin om Oekraïne te liquideren hebben weten te dwarsbomen: omdat deze hoogste vorm van macht – een gemeenschap verenigd door liefde – in het repertoire van het vernieuwde geheime-dienstenimperium domweg niet voorkomt, daarginds geloven ze niet dat er zoiets bestaat, wat een stuk ernstiger is dan Poetins weigering in het bestaan van Oekraïne te geloven.”
De rest van het boek sluit aan op de onvoorstelbare realiteit die haar land is overkomen. Het verdriet daarover, maar nog veel meer de blinde woede tegen de gluiperige vijandelijkheden, doordrenken haar tekst. Het essay sluit af met de woorden van Sitting Bull, het legendarische opperhoofd van de Sioux dat in 1890 omkwam bij een schermutseling met Amerikaanse troepen. Ik nodig u van harte uit die woorden te gaan lezen.
—
Ook verschenen op Nico’s recensies en Tiktok
