De toekomst is minder ver weg dan we denken
[Recensie] Het is opvallend dat kunstenaars altijd op een andere manier naar de dingen kijken, zelfs in de toekomst lijken te kunnen kijken. Je zou het verbeelding kunnen noemen. Als we naar de beeldende kunst kijken is Leonardo Da Vinci wel een mooi voorbeeld. In zijn boeken treffen we tekeningen aan van nieuwe apparaten, zoals een helikopter en een onderzeeboot. En wat te denken van het ontwerp van een 240 meter lange brug zonder tussenliggende pijlers. In 2001 werd in Noorwegen een brug geconstrueerd volgens dezelfde principes. Da Vinci’s ontwerp dateert van 1502. George Orwell had ook zo’n vooruitziende blik toen hij zijn roman 1984 schreef. ‘Big Brother’, een politiek systeem, weet precies wat iedereen doet en heeft een totale grip op de bevolking. Het individu delft het onderspit.
Toekomstroman
Kunstenaar, schrijver Luc Vandromme (1961) toont in zijn roman Omwille van de soort ook over die gave te beschikken. Je zou de roman een toekomstroman kunnen noemen. De roman is gepubliceerd in 2021 en speelt zich af in 2222. Vandromme laat zien hoe die maatschappij er dan uitziet. Het begint allemaal met de opwarming van de aarde waardoor het permafrost ontdooit en onder meer bacteriën vrijkomen die een pandemie veroorzaken. Nagenoeg de hele mensheid is er aan ten onder gegaan. Let wel de aanzetten van het boek werden gegeven lang voordat COVID 19 manifest werd. Er is sprake van de Farma (lijkt wel een beetje op de macht van de Farmaceutische industrie; Vandromme spreekt van een “scheikundige dictatuur”) die de hele wereld controleert, maar verrast wordt door de pandemie. Er komen allerlei andere actuele thema’s voorbij: de voedselschaarste, een grondstoffenoorlog, een systeem dat alles beheerst en controleert en de vrijheid van de mensen ondergeschikt gemaakt heeft. Je moet bij dit laatste meteen denken aan de wijze waarop in China alles gemonitord wordt. De gezondheidszorg is zover gevorderd dan men gemakkelijk honderdtwintig jaar kan worden. De roman zet vooral aan tot nadenken. Vandromme doet dat door in zijn verhaal ‘denkcursiefjes’ te verweven, zoals “naar verstandige mensen wordt slecht geluisterd”; “wie de schaarse grondstoffen beheerde, had de macht en de verantwoordelijkheid om ze aan te wenden voor het algemeen welzijn. Maar hebzucht ligt altijd en overal op de loer” en “wij zorgen voor elkaar. Niet uit naastenliefde. Uit noodzaak. Uit instinct. Als cirkelende gieren gedogen we elkaar. Tegelijkertijd is er het wantrouwen en zijn we bereid elkaar te verscheuren als dat overleven betekent.” Het levert een verduveld mooie, intrigerende, psychologische roman op.
Vertrouwen – wantrouwen
Centraal in het verhaal staat Triinu Kuusk. Zij heeft zich tegen de Farma verzet en is letterlijk ‘kaltgestellt’. Ze is als dissidente ingevroren op een plek in Noorwegen. Na vijf jaar ontwaakt ze. Ze is de enige van de dissidenten die nog in leven schijnt te zijn. Ze ziet een lege plek waar haar geliefde Andres had moeten liggen. Ze verlaat haar ‘slaapplek’ en ziet dat buiten alles is veranderd. Ze gaat op zoek naar Andres, maar de wereld lijkt uitgestorven. Ze ontmoet een nog levende vrouw, reist vervolgens af naar een stad die uitgestorven is: geen stroom, geen voedsel, geen levende ziel te bekennen. Ze komt in aanraking met nog een paar levende zielen: ze zijn sterk verouderd, de displays van de Farma die hun gezondheid op peil houden functioneren niet meer. Triinu (een naam die ‘vrolijk’, ‘attent’, ‘gelukkig’ betekent) ziet er nog jong uit en er wordt meteen gedacht dat ze door de Farma is gestuurd. Ze wordt gewantrouwd. Het kleine groepje mensen vormt min of meer een eenheid, maar beweegt zich tussen vertrouwen en wantrouwen. Er is grote angst dat de Farma terug zal komen en het leven weer gaat controleren. Anderzijds missen ze hun displays die voor hen van levensbelang zijn en door de Farma op ieder personage zijn afgesteld. Ze gaan uiteindelijk samen op zoek naar redding.
Vier perspectieven
Vandromme heeft een mooie vorm gevonden voor zijn verhaal. Hij vertelt het verhaal vanuit het perspectief van vier personages, die allemaal deel uitmaken van De Groep, de kleine groep mensen bij wie alles erop gericht is te overleven. Het gevaar ligt dan op de loer dat er veel herhaald wordt. In die valkuil trapt de auteur niet. Op natuurlijke wijze vormen de perspectieven de schakels van het totale verhaal en zorgen voor dynamiek. Vandromme laat het proces zien dat de personages doormaken om een eenheid te worden. Zo zie je de rigide regels van De Groep vervagen. Iedere nieuwkomer zou aanvankelijk gedood moeten worden was het adagium. Maar dat wordt toch anders als Triinu verschijnt. Zij krijgt het voordeel van de twijfel en lijkt de strohalm waar men zich aan vastklampt.
Gemanipuleerd
Opvallend is dat een van die perspectieven, die van architect Babacar Diouf, geschreven is vanuit het ik-perspectief. Is hij het alter-ego van de auteur? Babacar lijkt degene te zijn die het best geïnformeerd is, die het overzicht heeft, de geschiedenis kent, die zeker weet dat de Farma een verborgen agenda heeft. Hij is gefrustreerd omdat hij vroeger nooit is toegelaten tot de Farma. Hij denkt dat het te maken heeft met jaloezie en rassenhaat. De Farma is een macht geworden die alles controleert Ze hebben van iedereen data verzameld en ervoor gezorgd dat iedereen automatisch aangepaste voedingsstoffen en geneesmiddelen krijgt. Het lijkt op een ideale samenleving waar voor iedereen gezorgd wordt, mits hij/zijn maar doet wat de Farma voorschrijft. Maar het intermenselijke ontbreekt.
Apocalyptisch landschap
Vandromme creëert een apocalyptisch landschap. Hij schrijft mooie dialogen en weet in zijn tekst allerlei mooie beelden op te roepen: “Door het venster valt de volgende ochtend. Scherp en met een helderheid die kerft.” Hij houdt de spanning goed vast en het verhaal leidt naar een plot dat je niet verwacht. In de Farma-samenleving is het evenwicht zoek en prevaleert het recht van de sterkste. Wil je dat? Omwille van de soort laat je nadenken over ons leven, de maatschappij van nu met al zijn uitwassen, de rol van social media, de grip van dictaturen en ’big brothers’, over het verliezen van je eigen keuzevrijheid en hoe we met elkaar omgaan. Soms lijkt het wel 2022. De toekomst is minder ver weg dan we denken.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
