De laatste heidense senator en zijn christelijke vrienden
[Recensie] Historicus Wim Jurg schreef een heldere geschiedenis van de militaire en religieuze politiek van het West-Romeinse hof tussen de dood van Valentinianus in 375 en de verplaatsing van het keizerlijke hof naar Ravenna in 402. Het was in velerlei opzicht een dramatische periode, met de grote veldslagen bij Hadrianopolis in 378 en bij de Frigidus in 394, met kindkeizers en militaire krachtpatsers, en met de definitieve doorbraak van het christendom tot de overheersende godsdienst in het Romeinse rijk. De laatste heidense senator uit de titel is Quintus Aurelius Symmachus, een uiterst vermogend en invloedrijk lid van de Romeinse senaat – in deze periode niet veel meer dan de gemeenteraad van Rome. Symmachus, die zijn roem vooral dankt aan zijn overgeleverde brieven, was overigens niet de laatste heidense senator. In deze periode was de meerderheid van de senatoren waarschijnlijk nog niet christelijk.
Dat veranderde in de volgende generatie, een proces dat niet of nauwelijks is gedocumenteerd. Symmachus is ook niet de eigenlijke hoofdpersoon in dit boek. Dat is de kerkvader Ambrosius, bisschop van Milaan, die in het laatste kwart van de 4de eeuw een machtspositie kon opbouwen, omdat het keizerlijke hof zich dikwijls in Milaan ophield. Ambrosius kan ook niet bepaald Symmachus’ ‘christelijke vriend’ worden genoemd. Nadat keizer Gratianus het altaar voor het beeld van de godin Victoria uit de senaat had laten verwijderen en de staatssubsidies voor heidense priesterschappen had stopgezet, poogde Symmachus hem en later ook zijn opvolger Valentinianus II ertoe te bewegen dit ongedaan te maken met een pleidooi voor religieuze tolerantie en pluriformiteit. Ambrosius kwam hiertegen met succes in het geweer. Dit was echter niet de genadeklap voor de oude pagane religies. De overgang naar een christelijke wereld kent geen eenduidige datering. Zij verliep, zoals Jurg terecht opmerkt, rommelig en met grote verschillen per regio.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
