"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Ongemakkelijk erfgoed - Koloniale collecties en teruggave in de Lage Landen

Donderdag, 29 juli, 2021

Geschreven door: Jos van Beurden
Artikel door: Chris Reinewald

Teruggave dringend gewenst

[Recensie] Eind 2020 nam de Franse Congolees Mwazulu Diyabanza in het Afrika Museum, Berg en Dal, een Afrikaans beeldje weg: “Iets wat in Congo is gestolen mag ik als Congolees terughebben.” De activist werd veroordeeld maar maakte zijn punt. Toch behield het museum het beeldje zoals vergelijkbare andere, spectaculairdere kunstschatten elders.

Eeuwenlang namen kolonialisatoren, soldaten, evangelisten en wetenschappers ‘culturele artefacten’ mee uit overheerste landen van het zuidelijk halfrond: als machtsmiddel, uit gewin, kunstliefde of afpersing.

In zijn verfrissend onbevooroordeelde boek Ongemakkelijk erfgoed, over Nederlandse en Belgische roofkunst vermijdt gelauwerd erfgoedherkomstonderzoeker Jos van Beurden gemakkelijke verontwaardiging. Door zijn eigen activiteiten weet hij dat diplomatie het meest uithaalt. Kunstroofpreventie vraagt om mentaliteitsverandering over en weer.

Malinese museumdirecteurs erkennen dat lokale grafschenners nationale cultuurvoorwerpen doorverkopen aan chique etnograficahandelaren.

Pf

Internationale ICOM-museumvergaderingen formuleerden teruggave-verdragen. Met succes: Maori’s in Nieuw-Zeeland vonden het onethisch dat gestolen voorouderlijke, getatoeëerde schedels (gruwelijke anekdotes!) te kijk lagen in Museum Volkenkunde Leiden. Toenmalig directeur Steven Engelsman regelde een rituele teruggave met de afgedekte schedels.

Decennialang informeert Sri Lanka bij het Rijksmuseum naar hún pronkkanon. Bescheiden voorstel: gedeeld kunstwetenschappelijk en herkomst-onderzoek, dan misschien… En is nu echt die mysterieuze keriss (dolk) van de Javaanse vorst/verzetsheld Diponegoro teruggevonden?

Van Beurden constateert pragmatisch dat Nederlandse museumdepots veel meer objecten bewaren dan waarvoor Indonesische musea ruimte hebben.

Ongemakkelijk erfgoed zet aan tot genuanceerde stellingnames over veranderende interculturele mores.

Eerder verschenen op Museumtijdschrift

Boeken van deze Auteur: