"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Onland

Donderdag, 28 januari, 2010

Geschreven door: Jan Schouten
Artikel door: Carmen Meuffels

Rottende eik roept verwarrende stroom herinneringen op

Onland, de debuutroman van psycholoog en ondernemer Jan Schouten, begint veelbelovend: de journaliste Maria Helena zit in Cuba in een naargeestige gevangenis. De reden voor haar opsluiting is onduidelijk, en als lezer word je meteen nieuwsgierig gemaakt. Wat heeft deze vrouw misdaan, en waarom beschouwt zij de Nederlandse Hendrik Schot als de enige die haar kan redden?

Het duurt lang voor er een antwoord komt op de vragen die dit eerste hoofdstuk oproept, erg lang. Dit komt met name door de complexe structuur van de roman: drie verschillende verhaallijnen die wat tijd en ruimte betreft niet parallel lopen. Ten eerste is er de rottende eik die gekapt moet worden op last van de regering. Hoofdpersoon Harrie Schot verzet zich tegen dat besluit omdat de boom geplant is door zijn op mysterieuze wijze gestorven vader, Hendrik Schot, met wie hij een haat/liefde verhouding heeft maar aan wie hij niettemin sentimentele herinneringen koestert. Verder wordt het succesvolle ecologische adviesbureau dat Harrie met zijn spoorloos verdwenen ex-vrouw Ingrid heeft opgericht, Eco Business Green, beschuldigd van fraude. En tot slot is er het Cuba-incident met de gevangengenomen Maria Helena.

De samenhang tussen deze verhaallijnen is ver te zoeken. Het verhaal springt van de hak op de tak en de overgangen tussen de verschillende intriges verlopen stroef. Behalve de snelle wisseling van verhaallijnen, verschuift het perspectief ook in hoog tempo van het ene naar het andere personage. Gedachtes van de een worden afgewisseld met monologen van de ander, nog voor de lezer goed en wel weet met wie hij te maken heeft. Dit komt de begrijpelijkheid niet ten goede: alle personages blijven op die manier flat characters van wie je je geen goed beeld kunt vormen. Vandaar dat het nogal als een verrassing komt wanneer Harries extravagante moeder Jessica, die verkleed als indiaan onder de naam ‘Amazone’ door het leven gaat, onaangekondigd een bijzonder pikant voorstel doet:

‘‘Harrie,’ zei ze, ‘ik moet je wat zeggen…’ (…)
‘Wat dan mama?’
‘Goed Harrie, dan zeg ik het ook.’
Heel even hield moeder in.
‘Harrie,’ zei zij toen, ‘ik zou je het liefst willen neuken. Nu.’‘

Heaven

Hoewel komisch, werken passages als deze toch vooral bevreemdend en lijken ze niet te passen binnen de plot die er alleen maar onsamenhangender door wordt. De enige figuur die compassie en zelfs sympathie opwekt is Harrie, een vadsige veertiger die hunkert naar liefde. We helpen hem hopen dat de eik te redden valt en voelen met hem mee wanneer zijn moeder bij het planten van de boom, voor Harrie toch een belangrijke gebeurtenis, enkel zegt: ‘ik ben dit gezeik nu al helemaal zat. Wat een volstrekt maf idee. Graaf die gaten en plomp er die rotbomen in.’

De stijl van het boek maakte op mij de indruk dat Schouten, die eerder non-fictie boeken publiceerde, enigszins geforceerd geprobeerd heeft in een literaire stijl te schrijven: hij gebruikt veel omzichtige beeldspraak vol symbolische woorden en metaforische omschrijvingen. Hij is daarin echter ook weer niet erg consequent, en vervalt zo nu en dan in een zakelijkere toon waarin hij op plechtige wijze uiterlijke kenmerken van personages, die er niet zoveel toe doen, omschrijft:

‘Petra toonde hem haar vertrouwde ouderwetse hoofd. Gelijkmatig. De horizontale haarinplant liep op naar de blonde krulletjes, accorderend met haar lichtblauwe ogen. Haar huid van de soort die ook na veel zonnebaden dezelfde kleur behoudt.’

Het duurde tijden voor ik Onland uit had. Vooral omdat ik na de eerste paar hoofdstukken de draad al kwijt was. Zelfs na herlezing van het eerste hoofdstuk, blijft het een vraag waarom Maria Helena in de gevangenis zit en wat Hendrik Schot daarmee te maken heeft. De aanvankelijke nieuwsgierigheid heeft plaatsgemaakt voor het onbevredigende gevoel iets gemist te hebben.


Eerder verschenen op Recensieweb


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.