Huiveringwekkende liefdesverklaring
[Recensie] Als een roman met de titel Onze vrouwen diep in de zee voorafgegaan wordt door een citaat uit de film Jaws, dan rijst het vermoeden dat de leeservaring waaraan je begint van een nagelbijtende spanning zal zijn. Julia Armfield lost die belofte ruimschoots in met een verhaal waarin een grote liefde tussen twee vrouwen centraal staat. Het is daarbij niet de liefde zelf die ingewikkeld is, het is het besef hoeveel er te verliezen valt als die ander verdwijnt, of enorm verandert, wat natuurlijk ook een vorm van verdwijnen is.
Sinister
Vanaf de eerste zin wordt duidelijk dat de diepzee, waarin een deel van het verhaal speelt, unheimisch is, ook al bevinden we ons dan nog in de zonlichtzone. De ongebruikelijke combinatie van gothic elementen in een literair verhaal doet denken aan Shirley Jackson. Die laatste werd bekend met fantastische griezelverhalen als De loterij, en De geesten van Hill House. Maar waar Jackson de elementen uit dit genre gebruikt om de psychologische diepte in te duiken, zet Armfield gothic in om een onheilspellende spanning rondom de romantische liefde te creëren. Dat het een liefde tussen twee vrouwen is, is daarbij nu eens niet problematisch. Armfield laat zien dat de reden waarom je van een ander houdt altijd net zo banaal als bijzonder is. Als de twee geliefden op een van hun eerste afspraakjes zoenend in de filmzaal zitten, is er wel een viezerik in de zaal, maar overheerst in die scène toch het tedere portret van een ontluikende liefde. En als Miri voordelen in plaats van de vooroordelen over de lesbische liefde opsomt, is ze zelf bevooroordeeld over hetero’s :
“Het probleem met relaties tussen vrouwen is dat geen van beiden automatisch de gekwetste partij is, en eerlijk gezegd is de lol dan al snel van een ruzie af.”
Miri is de achterblijver die wacht op Leah, als zij voor haar werk met een diepzeemissie veel langer wegblijft dan verwacht. Als Leah maanden later eindelijk weer thuis is, blijkt ze voorgoed veranderd. Miri hoopt wanhopig op herstel van haar geliefde, die het liefst de hele dag in een badkuip met zout water zit sinds ze terug is. Ze hebben gezegd dat we dit kunnen verwachten, beweert Leah steeds als ze weer eens met bloedend tandvlees en schurftige huiduitslag uit de badkamer komt. Een opmerking die probeert de ongekende lichamelijke toestand van Leah te bezweren, ergens kennen experts het verloop van deze ziekte, en dat is iets waar je je aan vast kunt klampen, maar als lezer vermoed je vooral dat de lichamelijke toestand van Leah ernstiger is dan de twee geliefden op dat moment in de gaten hebben. Miri blijft ondertussen hardnekkig elke dag de aangekoekte resten van die huiduitslag van de rand van de badkuip poetsen. Net zoals ze elke dag naar het Centrum waar Leah voor werkte belt in een poging antwoorden te krijgen.
Diepzee
Het verhaal is opgebouwd in delen die vernoemd zijn naar de lagen van de oceaan, waarbij in de eerste laag de zon nog doordringt, en de diepste vernoemd is naar de Hades, de onderwereld. Heel mooi is dat op de bladspiegel met zo’n titel weergegeven, waarbij elk deel een donkerdere versie van de vorige is. In de hele roman zijn Miri en Leah afwisselend aan het woord, waarbij Leah verslag doet van wat er in die onderzeeboot misgaat op het moment dat de boot dieper valt dan de bedoeling is. Leah houdt zich mentaal op de been door te bedenken wat ze allemaal aan Miri zou willen vertellen:
“Ik rook weer brandend vlees, heel even, en overwoog iets te zeggen, maar leidde mezelf af met gedachten aan dingen die ik boven zeeniveau had achtergelaten, aan plastic bekertjes en sinaasappelsap en pizza, aan het geluid van de televisie van de buren en hoe Miri zo vaak op de velletjes van haar lip beet dat zoenen bloederig smaakte; metalige energie van een gelikte batterij. Gezonken gedachten, zei ze in mijn verbeelding, en ik keerde mijn gezicht naar de ramen. Zonder licht was het water blind om ons heen en een zaklamp bij het glas houden resulteerde in weinig meer dan onze gezichten weerspiegeld zien – spookvormen in diep water, zes ogen die van buiten naar binnen keken.”
Angstaanjagend
De constructie met twee vertellers levert angstaanjagende spanning op, je verwacht het moment dat over de reddingsmissie zal worden verteld terwijl ondertussen de conditie van Leah, maar ook het Centrum dat de onderzeemissie heeft georganiseerd, steeds meer vragen oproepen. Het is een spanningsboog die Armfield tot op de laatste pagina’s in de lucht weet te houden. Ondertussen voel je, in de stukjes van Miri die probeert zich de Leah te herinneren van voor de diepzeemissie, op hoeveel manieren je je geliefde kunt missen. De herinneringen aan hun onbezorgde samenzijn brengen daarbij het nodige licht in al die horrorscènes. Net zoals de laconieke manier waarop alle vreemde kwalen van Leah, van almaar bloedende tandvlees tot een oog dat uit de oogkas rolt, worden geaccepteerd. En toch dient natuurlijk gaandeweg de vraag zich aan, op welk punt je accepteert dat de geliefde definitief niet meer de oude zal worden. Wat dat punt voor Miri en Leah is, en wat onze spoken ons werkelijk willen vertellen, bewaart Armfield voor de prachtige, liefdevolle ontknoping op het einde van dit uitzonderlijke debuut.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
