Dramatisch keerpunt in de Tweede Wereldoorlog
[Recensie] Er zijn wel meer boeken over Operatie Barbarossa geschreven – de Duitse aanval op Rusland – maar het bijzondere van dit boek is dat de gebeurtenissen vanuit Russisch perspectief zijn geschreven. Al lezend val je van de ene verbijstering in de andere: zoveel slachtoffers en zoveel verwoesting kom je steeds tegen. Enkele simpele cijfers illustreren dit: 8 van de 10 Duitse soldaten sneuvelden aan het Oostfront, dat zijn er 5,1 miljoen terwijl 4,5 miljoen Duitsers krijgsgevangen werden gemaakt. Aan Russische zijde sneuvelden 8,7 – 10 miljoen soldaten en waren er 5,7 miljoen krijgsgevangenen. De historische gebeurtenissen worden gelardeerd door persoonlijke herinneringen en getuigenissen, wat de feiten een menselijk karakter geeft.
Achteraf gezien is het een oorlog geworden waar Hitler zich vanuit historische en militaire ijdelheid gigantisch aan heeft vertild. Eigenlijk mag de wereld hem daar in zekere zin dankbaar voor zijn want Operatie Barbarossa is daarmee tot een keerpunt in de Tweede Wereldoorlog uitgelopen: de strijd op twee fronten werd Duitsland fataal want de strijd op twee fronten was niet vol te houden en de zware omstandigheden aan het Oostfront werden het Duitse leger fataal. Hitlers adviseurs hebben hem ongetwijfeld – maar tevergeefs – gewezen op Napoleon die de strenge Russische winter en de grootte van het Russische Rijk niet kon trotseren. Vanaf het begin vormde de logistiek dan ook een innerlijke zwakte: er was een tekort aan transportmiddelen en daarom werden er maar liefst 850.000 paarden ingezet. De snelle succesvolle Duitse opmars verhulde in het begin die zwakte. In augustus 1941 zei een Duitse stafchef echter al: “We hebben de Russische kolos onderschat”.
Stalin
Rusland trok veel industriële ondernemingen terug naar het oosten en ook de kunstschatten van de Hermitage werden in veiligheid gebracht. Rusland was militair niet voorbereid op deze oorlog. Stalin sprak 3 juli 1941 het volk toe: “Het Rode Leger en de Rode Marine en alle burgers van de Sovjet-Unie dienen elke centimeter van het Sovjetgrondgebied te verdedigen, te vechten tot de laatste druppel bloed, en onze steden en dorpen moeten de manhaftigheid, de ondernemingsgeest en de slimheid tonen die zo typerend zijn voor onze volkeren” (p. 90). Dit beroep op het nationalistische gevoel werkte en de haat voedde het verzet.
Kort overzicht
Toch was er méér nodig dan alleen haat als bron van verzet om het Duitse leger te kunnen verslaan:
“Wilde de Sovjet-Unie overleven dat moest zich een serie bijna miraculeuze omstandigheden voltrekken: dan moest Hitler catastrofale blunders maken, dan moest de Wehrmacht vastlopen, met name op het gebied van materieel en versterkingen, dan moest het Russische weer (‘Generaal Winter’ en ‘Maarschalk Modder’) een beslissende rol gaan spelen, dan moest het Rode Leger wat betreft moed en standvastigheid naar een buitengewoon hoog niveau worden getild, dan moesten de Sovjetburgers (boeren, fabrieksarbeiders en planners) de hulpbronnen produceren die voor de oorlogsinspanningen nodig waren, dan moest de militaire top strategieën en tactieken zien te vinden waarmee toekomstige veldslagen konden worden gewonnen, en dan moesten de bondgenoten van de Sovjet-Unie ter ondersteuning van de oorlogsinspanningen enorme hoeveelheden elementaire voorraden sturen.
Opmerkelijk genoeg is het bovengenoemde allemaal gebeurd. Maar het heeft maar weinig gescheeld” (p. 93).
Ziehier het verhaal van Operatie Barbarossa in een notendop.
Actualiteit
De terreur en algemene verwoesting doen menigmaal denken aan wat zich momenteel in Oekraïne afspeelt, zoals evacuerende kinderen op het station van Leningrad die het weiland in vluchtten en daar werden beschoten. Het is maar één van de zeer vele dramatische taferelen die dit boek beschrijft. De Duitsers hebben Einsatzgruppen die ‘ongewenste mensen’ doodt waaronder Joden. In een ravijn bij Kiev worden 34.000 Joden vermoord.
Ondanks het barbaarse oorlogsgeweld, waar de Russische bevolking gigantisch onder lijdt, luidt de order voor het leger “geen stap achteruit”. De oorlog wordt in toenemende mate een partizanenoorlog waar burgers – ook vrouwen – en soldaten zij aan zij staan in het verzet tegen de Duitse vijand.
De Slag om Stalingrad spreekt binnen Operatie Barbarossa het meest tot de verbeelding. De getallen van omgekomen soldaten zijn dan ook indrukwekkend: 840.000 Duitse en 113.000 Russische soldaten komen hier bij om. De hevige strijd had als gevolg dat er vrijwel niets van de stad overbleef en het doet denken aan de strijd in Marioepol vandaag. Ook de tankslag bij Koersk is “een veldslag van bloed en ijzer” waarbij aan beide kanten zware verliezen werden geleden.
Duitsland wordt teruggedrongen en “de ondergang van Berlijn en de rest van het Derde Rijk werd een orgie van wraak” (p. 366). De Russische troepen vierden hun haat op meedogenloze wijze bot op de Duitse bevolking. Rusland zette voor de aanval op Berlijn 7500 vliegtuigen, 2,5 miljoen soldaten, 6000 tanks en 40.000 stuks artillerie in.
Het boek opent met een ‘Lijst van afbeeldingen’ maar die zijn merkwaardig genoeg niet in het boek terug te vinden. Stewart Binns is wetenschapper en docent en de bedenker van de serie The Second World War in Colour. Hij schreef 13 boeken over historische onderwerpen.
Operatie Barbarossa is een zeer indrukwekkend en goed leesbaar boek; het verhaal laat je niet meer los.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
