Gevoelige herinneringen, vingerwijzing naar Spanje
[Recensie] Manual Vilas (19 juli 1962, Barbastro, Spanje) wordt beschouwd als een van de belangrijkste dichters en romanschrijvers van zijn generatie. Hij debuteerde in 2008 met España. Ordesa zorgt voor zijn grote internationale doorbraak. Met ruim 100.000 verkochte exemplaren een onmiskenbare bestseller in Spanje. De roman is in 15 talen vertaald. De Franse vertaling won de Prix Femina étranger.
“Mijn moeder jaagde maatschappelijk aanzien na, dat verdampte, en ik jaag literair aanzien na, dat ook bezig is te verdampen. Daarom geloof ik niet dat er enig verschil is tussen mijn moeders hersenschimmen en die van mezelf.
We zijn allebei slachtoffer van Spanje en van een hunkering naar welstand; materiële welstand en intellectuele welstand zijn dezelfde welstand. Iets deed ze verkeerd, en iets doe ik ook verkeerd.
Maar het is prachtig dat we zo op elkaar lijken. En als we allebei hebben gefaald, dan is dat nog mooier. Dat is liefde. We zijn weer samen. Het kan zijn dat zij het zo heeft gepland. Dan is mijn falen de moeite aard geweest, want het voert me naar haar, en bij haar wil ik voor altijd blijven.”
De totale zinloosheid van het leven ervaren moet een zeer aangrijpende gewaarwording zijn. En toch is deze weinig benijdenswaardige visie het resultaat van de terugblik op het leven van het hoofdpersonage, deels autobiografisch. Maar het is helemaal niet zo verwonderlijk gezien zijn gestrande huwelijk, de teloorgang van zijn gezin en zijn carrière, zijn drankzucht. Gemis en verlatenheid overheersen en met heimwee denkt hij terug aan Ordesa, zijn ouders, zijn geboortegrond, zijn jeugd. Hij heeft het zeer moeilijk om zijn leven weer een zinvolle richting uit te sturen. En dan is er ook nog Spanje, dat met vallen en opstaan zijn weg zoekt na het dictatoriale regime van Franco.
“Het was rudimentair baden, met heel weinig water. Het grensde aan het belachelijke, het water kwam nog niet aan je enkels. Mijn moeder droogde ons af met een enorme rode handdoek. Na haar dood vond ik die in een kast, hij had bijna vijftig jaar overleefd.
Nu heb ik die handdoek in mijn handen. Ik kijk vaak naar die handdoek, vraag hem dingen, ja, ik stel vragen aan de handdoek. En hij geeft antwoord, hij praat tegen me: ‘Je had het hun moeten vragen, je ouders, en daar heb je ook alle tijd voor gehad, maar ik weet wel dat je niet wist hoe, je wist het niet, je wist niet wat de woorden waren.”
Vilas verwerkt enkele foto’s in het boek, te weinig foto’s. Met name zijn moeder gooide altijd alles weg. Daardoor gaat er veel aan herinneringen verloren en het is dus zeer moeilijk voor Vilas om alles zo maar in de tijd te plaatsen. Meermaals in het verhaal wordt er getwijfeld aan de juiste datering.
“Een paar jaar later werd er tbc bij Monteverdi (Alberto) geconstateerd, aan het eind van de jaren vijftig, in’57 of ’58, schat ik.”
Het verhaal is een aaneenschakeling van herinneringen waaraan de auteur dan telkens een anekdote koppelt. Daardoor laveren we door de tijd, zonder veel continuïteit. Niet altijd even eenvoudig om je als lezer voortdurend te verplaatsen zonder de draad te verliezen in dit aangrijpende verhaal. De hoofdstukken zijn kort tot zeer kort en dat is een geniale keuze van de schrijver. Zo doende heeft hij de langdradigheid en de saaiheid geen kans gegeven om in zijn verhaal te sluipen.
En dan is er ook nog Spanje. Regelmatig komt Vilas terug op het leven van de doorsnee Spanjaard tijdens de onverkwikkelijke periode die de geschiedenis van het land mee heeft bepaald.
“We hebben ons leven lang toegekeken hoe anderen zich verrijkten. Niets hebben doodt het bloed hier, in Spanje, en de geur van armoede raak je nooit kwijt en uiteindelijk wordt je armoede omgezet in schuld, een ware morele kunst. Arm en schuldig, de vader van mijn vader, mijn vader en ik. “
Manuel Vilas schrijft een indrukwekkend boek waarin hij zich zeer openhartig durft op te stellen. Toegegeven: het is niet meteen een verhaal waar je onmiddellijk vrolijk van wordt, maar het geeft wel een inkijk in het leven van het naamloze hoofdpersonage en zijn terugblik, zijn herinneringen aan zijn ouders, voorouders, zijn huwelijksleven en zijn zonen, zijn carrière, zijn vaderland en de bizarre levensomstandigheden. Tot de verbeelding sprekende gebeurtenissen hebben veel verdriet opgewekt en verdriet maakt een groot deel uit van het verhaal. De schrijfstijl van de auteur is beeldend en beschrijvend; Opmerkelijk: zijn familieleden geeft hij allemaal de naam van een componist die hij meent te herkennen in het karakter van het betreffende personage.
Neen, Ordesa is geen alledaagse literatuur: het is een tijdsbeeld dat door herinneringen van de schrijver tot stand komt reflecterend op het heden en het leven van de verteller. Interesse in de recente geschiedenis van het land van castagnetten en stierengevechten, het land van zon, zee en sangria, het land van Franco. Het helpt om je als lezer in te leven in dit leven vol emoties. Het leven van een man die zijn leven op het juiste spoor probeert te krijgen, al zijn gebeurtenissen uit het verleden er de oorzaak van dat de treinwissels hem vaak de verkeerde richting uitstuurden in het besef dat het een moeilijke weg is. Het is een verhaal dat onder je huid kruipt en dat na het omslaan van de laatste bladzijde blijft hangen.
Manuel Vilas sluit zijn boek af met een aantal gedichten, stuk voor stuk met een boodschap. Het opmerkelijkste gedicht is 974310439 waarin hij de liefde voor zijn overleden moeder met de wereld wil delen.
“Wat waren we arm en ongelukkig jij en ik,
Ma mère, in dit Spanje van grote klootzakken die zich
Tot walgens toe hebben verrijkt.
Maar al waren we straatarm, jij en ik,
We hielden ons staande,
Als twee verliefden.Wat goed. Wat mooi. Wat hou ik van je
Of heb ik van je gehouden, ik weet het niet meer en wie
Interesseert het.
In ieder geval niet de geschiedenis van Spanje,
Ons land, als je al wist hoe het heette,
Het statige historische niets waarin we leefde, papa, jij en ik.”
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
