"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Over oude wegen

Zaterdag, 14 april, 2018

Geschreven door: Mathijs Deen
Artikel door: Monique van Gaal

Ieder zijn eigen weg

[Recensie] Een Route 66 heeft Europa niet. Toch spelen ook bij ons de routes van weleer een grote rol, zo vertelt Mathijs Deen ons in zijn nieuwste boek, Over oude wegen. Want een miljoen jaar geleden al, was de mens aan de wandel op dit continent. Deen stelt zichzelf de vraag hoe het toch komt dat de Europese doorgaande wegen zo weinig tot de verbeelding spreken? Antwoorden die hij heeft gevonden vormen de basis voor dit rijke geschiedenis- c.q. reisboek. “Het antwoord op de vraag wie de prehistorische mensen in Europa waren, ligt altijd verder terug dan die mensen zelf, en vooral ook: elders. Het zijn eigenlijk altijd reisverhalen.”

Over oude wegen is een leerzaam boek; nu en dan dacht ik bij mijzelf: waren geschiedenislessen maar vaker zo leuk. Deen begint zijn zoektocht in Genève, waar hij van alles te weten komt over het ontstaan van onze E-wegen. Vervolgens neemt hij een diepe duik in de geschiedenis en toont aan de hand van chronologisch geordende verhalen hoe bepaalde stukjes tijd er – wellicht – uit hebben gezien. Om te beginnen neemt hij de mysterieuze homo antecessor onder de loep, die naar het schijnt helemaal tot aan de kust van Engeland is geraakt.

Het ene verhaal spreekt mij echter meer aan dan het andere. Fascinerend is het, om in het verhaal De ontheemde te lezen hoe een Keltische ketel in een Deens moeras is beland. Het verhaal over de IJslandse Gudrid, die een uitputtende voettocht naar Rome ondernam om haar geloof te bevestigen, vind ik daarentegen minder interessant. Er ligt hier te veel nadruk op haar persoonlijke omstandigheden, haar fanatieke geloof en haar armzalige bestaan, en er worden minder woorden gewijd aan de wegen die zij bewandelde.

Dit is dan ook mijn eerste kritische noot: sommige verhalen gaan meer over de geschiedenis van bepaalde personages, dan over oude wegen. Over de bekeerde Jood Jacob Barocas, die in de 17de eeuw de inquisitie van Spanje ontvluchtte, bijvoorbeeld. Over Coenraad Nell die voor Napoleon helemaal naar Rusland is gelopen, over Bulla de struikrover, Mohamed Sayem die terug naar Marokko verhuisde om remigranten te helpen bij hun terugkeer. Hoe onderhoudend die verhalen soms ook zijn, ik had meer over hun tochten in relatie tot de huidige wegen willen lezen.

Dans Magazine

Bovendien neigen de verhalen iets te veel naar fictie, wat het uiteindelijk ook is, vooral als bij het beschrijven van de belevenissen van de personages gedachten, twijfels en angsten een overheersende rol gaan spelen. “Hou je aan de feiten als je over haar schrijft” wordt Deen in IJsland op het hart gedrukt, wanneer hij zijn interesse toont voor Gudrid. Maar gaat dat wel, als je tevens haar vermeende emoties en verdriet zo uitvoerig beschrijft?

Ik mis kaarten. Menigmaal moest ik (oude) plaatsnamen opzoeken. Waar lagen Dyrrachium, Aulon, Beneventum, de Via Egnatia, de Via Traiana..? Waar lag Thracië? Ik had het heel graag teruggevonden op aanvullende kaarten. Ik mis goede introducties tot de verhalen, en vind het jammer dat de door Deen zelf ondernomen reizen zo kort worden aangehaald, en zo weinig aansluiten op het geschiedenisverhaal dat daarop volgt. Ik mis een verband tussen geschiedenis en heden, maar ook een verband tussen de verhalen onderling.

Mijn kritische noten ten spijt, er valt ook best veel te genieten van Over oude wegen. Ik heb er het een en ander van opgestoken en besef me terdege hoeveel tijd en geduld Deen’s onderzoek moet hebben gevergd. Over zijn bevindingen zegt Deen het volgende:

“Eigenlijk heb ik vooral gezien dat mensen die de grenzen over gingen, altijd het min of meer terechte idee hadden dat ze op het territorium van de buren risico liepen. Ze moesten een goede reden hebben om op reis te gaan; omdat ze verdreven waren, omdat ze een nieuw bestaan zochten, omdat hun zielenheil ervan afhing.”

Dat gegeven komt goed tot uiting in zijn verhalen: dat ‘verhuizen’ zeker geen sinecure is. Toen niet en nu niet. Maar de door de verschillende personages ingeslagen wegen, als zijnde de fundamenten van onze huidige doorgaande wegen, komen minder goed uit de verf. Het is eigenlijk eerder: ieder zijn eigen weg.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles