Een aanrader voor elke liefhebber van Nederlandstalige SF
[Recensie] Disclaimer: Ik heb al enkele malen met Joost Uitdehaag samengewerkt. Ik kocht dit boek omdat ik liefhebber ben van zijn verhalen. Deze recensie verscheen eerder in Fantastische Vertellingen nr 64.
Ik ben groot liefhebber van het werk van Joost Uitdehaag. Ik weet nog dat ik in 2015 zijn debuutroman Fulia – Scherven van het verbond aanschafte op Castlefest. Een paar jaar eerder had ik een tegenvallende ervaring gehad met oorspronkelijk Nederlandstalige fantasy – een boek dat ik zelfs niet wilde uitlezen. Maar ondertussen was ik zelf weer gaan schrijven en wilde ik dus ook mijn entree maken op de Nederlandse markt. Dus wilde ik weten wat er in ons taalgebied zoal aan fantasy te vinden was. En ik ben blij dat Fulia een van de eerste Nederlandstalige fantasyboeken was die ik oppakte, want ik was erg te spreken over het verhaal, de schrijfstijl en de diepgang ervan. Later kwam ik ook korte verhalen van Joost tegen in dit tijdschrift, Ganymedes en Edge.Zero en ook daarvan was ik onder de indruk, vanwege de intieme sfeer die hij weet op te wekken en de manier waarop hij thema’s aansnijdt. Zijn verhalen gaan altijd ergens over. Daarom vroeg ik hem ook om mee te werken aan Voorbij de storm en deed ik hem meermalen de suggestie eens een verhalenbundel uit te brengen. Nu is het dus zover en zijn Joosts verhalen in één collectie bij elkaar gebracht.
Wat meteen duidelijk is, is dat Joost niet vaak korte verhalen schrijft, maar dat het wel elke keer raak is. En waar zijn Fulia-tweeluik duidelijk fantasy is, blijkt hij ook een enorm sterke SF-schrijver. Niet een die zich verliest in space opera of far future SF, maar een auteur die vooral oog heeft voor de maatschappelijke gevolgen van technologische ontwikkelingen die op dit moment gaande zijn. Deze bundel begint met zijn SF-verhalen, waarvan een paar uit de Corona-periode stammen. Hierin komen thema’s aan de orde als de invloed van grote bedrijven, verharding door social media en gen manipulatie. Later volgen wat oudere verhalen die meer neigen naar fantasy, meestal met een historische achtergrond en een mystiek randje.
Amsterdam
Wat al deze verhalen gemeen hebben is hoe Joost overtuigend en beeldend de wereld van het verhaal weergeeft – of het nu Amsterdam in de nabije toekomst is of een slagveld vol lichamen, het voelt echt. Vervolgens plaatst hij in deze omgevingen heel menselijke karakters. Geen helden zonder blaam, soms zelfs eerder lafhartige mannen, worstelend met de rol die ze zouden moeten vervullen. Van de Groningse student die aarzelt een rol te spelen in het anarchistische verzet tegen monopolistische bedrijven, tot de monnik Michaël die zich verschuilt voor aan afgoden offerende Noormannen – of de onzekere Anna van het verhaal dat naar haar genoemd is – ze blijven liever op de achtergrond om te observeren, maar de omstandigheden dwingen hen toch actie te ondernemen.
Veel verhalen in deze bundel gaan, zo viel me op, over de vraag of deze ingetogenheid natuurlijk is of niet. In één verhaal is de mannelijke hoofdfiguur beleefd en terughoudend door een vaccin dat hij regelmatig toegediend moet krijgen, in een ander verhaal krijgt een elfenman een berenarm aangenaaid en wordt hij daardoor agressief. Of is het de maatschappij die ons ertoe brengt onszelf in te houden, zoals in ‘Dor hout’?
Maar wat nu als mensen van nature doortastend en energiek zijn? In een van de beste verhalen uit de bundel – De begeerten van vreemden – worden mensen met CRISPR-technologie gevaccineerd tegen bepaalde genvarianten. Raken ze daarmee niet kwijt wat hen zichzelf maakt? In Maanvrouw probeert hoofdpersoon Unilse haar magische kracht aan te wenden om haar vrijheid te garanderen, voordat religie alle vrouwen in een keurslijf dwingt. Het thema wordt dus vanuit verschillende invalshoeken benaderd. Uiteindelijk lijken religie en kapitalisme mensen hun aangeboren levenskracht te willen afnemen, zodat ze braam in het gelid meelopen. Dat maakt de karakters minder menselijk. Ook verlegen, terughoudende individuen zouden daarom ihiertegen in opstand moeten komen en zich inzetten om deze inperkende systemen te bestrijden. Want dan komt er ruimte voor de natuurlijke vitaliteit van mensen om nieuwe dingen tot stand te brengen. Aan de andere kant zijn de meer ingetogen, bedachtzame mensen ook nodig in een vrijere, ongeremde samenleving om aan de bel te kunnen trekken, zodat gewelddadige individuen niet alsnog mensen hun vrijheid ontnemen.
Verwacht in deze bundel geen SF vol ruimteschepen, robots of buitenaardse wezens. En ook geen fantasy vol draken, spreuken of tovenaars. De SF-verhalen zouden zich in onze wereld kunnen afspelen, vijf of tien jaar in de toekomst. En de wereld in de fantasyverhalen is die van onze Middeleeuwen, maar misschien net een stap of twee in de richting van het onmogelijke. Juist doordat de werelden van deze verhalen en de karakters zo herkenbaar zijn, komt de thematiek heel dichtbij. Ik vind dit daarom een aanrader voor elke liefhebber van Nederlandstalige SF – vooral als je houdt van verhalen die onderhuids komen te zitten. Ik hoop in de toekomst nog veel meer korte verhalen van Joost Uitdehaag te lezen en ik zal ook niet schromen de auteur daarom te vragen!
—
Eerder verschenen op johankleinhaneveld.blogspot
