Uit liefde voor muziek
[Recensie] Thomas Heerma van Voss is bezeten van muziek. Plaatsvervangers is een bekentenis. Hij vertelt over zijn liefde voor bepaalde muziek en probeert te achterhalen waarom hij als blanke welopgevoede jongen zo fanatiek alles van bijvoorbeeld Master P. en zijn label No Limit tot zich wil nemen: hij verzamelt, leest elk interview met hem en luistert oneindig vaak de nummers van boze zwarte rappers.
Het boek gaat over muziek én over Thomas. In het eerste hoofdstuk schrijft hij over zijn eerste kennismaking met muziek. Als kind gaat hij samen met zijn vader naar een concert van Skunk Anansie. Hij kent de cd’s door en door, maar tijdens het concert kan hij geen ritme ontdekken in de geluidsbrij. Hij herkent de nummers niet eens. Hij kan met zijn vader na het concert backstage. Op afstand kijkt hij naar Skunk. Aanspreken doet hij haar niet.
In hetzelfde hoofdstuk zegt hij dat muziek juist interessant wordt door wat er achter de nummers schuilgaat. Deze paradox loopt door het hele boek. Hij schroomt zich om muzikanten waar hij bewondering voor heeft – en waar hij over schrijft op zijn website Hiphipleeft – aan te spreken, maar zoekt voortdurend naar het verhaal achter de muziek. Daarbij heeft hij een voorkeur voor muzikanten die dit verborgen weten te houden. Het levert een interessante zoektocht op.
Tim Dog brak in 1991 door met het nummer Fuck Compton. Hij gaat in dit nummer tekeer tegen de commercie en tegen collega’s als Dr. Dre. Het nummer werd een succes. Tim Dog herhaalde in zijn volgende werk voortdurend deze boodschap, tot het publiek er genoeg van had. Thomas kon er geen genoeg van krijgen. De strekking van zijn nummers was dan steeds hetzelfde, maar de overtuigingskracht bleef ook.
Later zette Tim Dog deze overtuigingskracht in om talloze mensen online op te lichten, vaak onder een andere naam. Hij werd aangeklaagd, maar voelde geen enkele wroeging. Het mysterie werd groter toen gemeld werd dat hij overleden was, maar anderen hem nadien nog hadden gezien. Details over de begrafenis kwamen niet naar buiten. Het zou echt iets voor Tm Dog zijn om zijn eigen dood te ensceneren. Thomas fantaseert dat hij hem ooit op straat zou zien lopen.
Even mysterieus is Damon Albarn, bekend van Blur en de Gorillaz. Daarnaast werkte hij met talloze muzikanten samen. Hij bleef voor het grote publiek vaak onzichtbaar. Gorillaz was een verzonnen band, met getekende figuren en bedachte verhalen. Dit fascineert de auteur. Hij volgt alle vreemde stappen en alle zijprojecten van de maker op de voet.
Later treedt Albarn in alle openheid onder zijn eigen naam op. Thomas kijkt ernaar en hunkert naar ambivalentie. “Want als uiteindelijk alleen eerlijke ernst overblijft, teksten die grotendeels uit het leven van de maker zijn gegrepen, als we alles precies zo kunnen zien zoals het is en verhalen aanhoren zonder raadsels, zonder meerduidigheid of mysterie, hoelang kan het dan nog duren voor bewondering overgaat in verveling.”
Van een hele ander orde is Hans Zimmer, de maker van krankzinnig veel filmmuziek. Thomas beluistert alles en hij beluistert het vaak. De man is dodelijke saai, heeft een privéleven waar niets over te melden valt. Hij vraagt zich af wat erachter schuilgaat. Hoe kan iemand zo aards met zijn eigen muziek omgaan en tegelijkertijd zoveel ontroering – soms de grenzen van de kitsch overschrijdend – veroorzaken bij de luisteraars? In een vol Ahoy ziet hij Hans Zimmer optreden. De confrontatie met hem is eerst ontluisterend. Pas tegen het eind van de show kan hij zich aan de muziek overgeven.
Het meest ontroerend in deze bundel is het verhaal over zijn vriendschap met Rob van der Aker en de website Hiphopleeft. Heel mooi beschrijft hij zijn ambities met de website, zijn liefde voor de Hiphop en zijn ontmoeting met Rob, een verlegen en ziekelijke jongen die alles volgt op Hiphopgebied, maar zich ook schaamt voor zijn gele uiterlijk. Langzaam wordt de kwaliteit van de site beter. Rob schrijft de meeste stukken. Anders dan Thomas zelf weet Rob op een gegeven moment moeiteloos met iedereen binnen de Hiphopscene om te gaan. Hij overwint zijn angsten. Zijn zwakke gezondheid wordt Rob uiteindelijk fataal. Na zijn dood krijgt hij alle eer die hem toekomt.
De website wordt ingehaald door de tijd. Hiphoppers leggen rechtstreeks contact met hun publiek. Zij hebben hiervoor geen journalisten meer nodig. Interessant is ook hier de ambivalentie van Thomas. Hij wil alles van zijn favoriete Hiphoppers weten, maar hij wil ook afstand bewaren. Hij wil het mysterie niet teveel aantasten. Rob had dit niet.
Naast prachtige verhalen, bijvoorbeeld een zoektocht door een gevaarlijke wijk in New Orleans, bevat ‘Plaatsvervangers’ de nodige zelfspot. Natuurlijk is het idioot om als kind een trui met boze gangstarappers te willen hebben. Het meisje dat zijn kamer in het ouderlijk huis ziet schrikt zich rot. Wat doen al die vreselijke posters aan de muur. Thomas krijgt nog steeds geen genoeg van deze muziek. “Het enige verschil met vroeger is dat ik beter weet hoe ik die voorliefde tegenover naasten moet camoufleren.” Een antwoord waarom hij er nooit overheen gegroeid is kan hij ook nu nog niet geven.
Plaatsvervangers heb ik met veel plezier gelezen. Het jongensachtige enthousiasme in zijn beschrijvingen zette mij ertoe aan om de muziek waar hij over schrijft meteen op te zoeken. Een fan van Hans Zimmer zal ik nooit worden, maar het werk van Damon Albarn ga ik zeker verder beluisteren. En dat is met name waarom ik graag boeken over muziek lees: vanwege het ontdekken van nieuwe muziek.
—
Eerder verschenen op Uitgelezen Boeken
