Femke Halsema en het asieldebat
[Interview] Journalist en publicist Christian Jongeneel, actief binnen GroenLinks, interviewde een kleine 20 jaar geleden het toenmalige Tweede Kamer lid voor GroenLinks Femke Halsema over het asielbeleid uit die tijd. Naar aanleiding van Halsema’s politieke memoires Pluche herpubliceren we dit interview.
Eigenlijk was ik van plan een recensie te schrijven over Pluche, waarin Femke Halsema vertelt over haar periode in de Tweede Kamer. Maar eigenlijk had ik daar weinig meer over te zeggen dan dat het openhartig geschreven memoires zijn die veel over haarzelf en de openbare politieke schermutselingen vertellen, maar helaas wat minder geheimen verraden dan ik gehoopt had.
Dat kan echter ook zijn omdat ik die hele periode heb meegemaakt (meestal op gepaste afstand, maar soms van heel dichtbij). Voor je het weet schrijf je vooral over hoe je die gebeurtenissen zelf hebt ervaren – en dat staat voor een belangrijk deel al op mijn blog (zoek op ‘Halsema’).
Dus vertel ik maar iets anders. Toen Femke Halsema hoog op de lijst belandde stuurde Ab Harrewijn me namelijk al op haar (en de rest van de top van de lijst) af om naar hun ideologische en religieuze achtergronden te informeren, voor een een stukje in de Linker Wang. Dat smaakte naar meer, dus een half jaar later ging ik bij haar langs om naar haar eerste ervaringen in de politiek te vragen. Ik laat de tekst hieronder in zijn geheel volgen, omdat ze twintig jaar na dato nog niets aan actualiteit heeft ingeboet. Het asielbeleid is nog altijd paniekvoetbal.
Femke Halsema: “Wanbestuur kenmerkt asielbeleid”
De Nederlandse asielgebeurtenissen – want van beleid is geen sprake meer – grijpen Femke Halsema aan. “Ik heb het het eerste half jaar zwaar gevonden, met die lekkende tenten, hongerstaking van witte illegalen, 20.000 asielzoekers die de wacht aangezegd kregen en herkomstlanden die ineens veilig verklaard werden”, vertelt de nummer drie op de lijst bij de afgelopen verkiezingen.
Net op de dag van het interview komen nieuwe wantoestanden bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) aan het licht. Ditmaal gaat het om de manier waarop de IND omgaat met tolken. GroenLinks is bezig een zwartboek samen te stellen over de IND in de hoop steun te verwerven voor een onafhankelijk onderzoek. Halsema: “Het is een heel gesloten beleiddssector. De IND weigert inzicht te geven in haar gegevens. Iedereen in de politiek is erbij gebaat de illusie te laten bestaan dat het om een maatschappelijk probleem gaat, terwijl het eigenlijk een bestuurlijk en beheersingsprobleem is.”
Als het om asielbeleid gaat is de Kamer in overgrote meerderheid conservatief. Dat is helaas ook een afspiegeling van een groot deel van de samenleving, die weliswaar de extreem rechts partijen liet vallen bij de verkiezingen van vorig jaar, maar wel beloond werd door de traditionele partijen met een beleid dat erop gericht is zoveel mogelijk mensen te weren.
Dat gaat zo ver dat berichten van Amnesty International, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties en vele andere organisaties terzijde worden geschoven ten gunste van ambtsberichten van ambassades die op grond van ad hoc informatie besluiten dat een gebied veilig is. In het Nederlandse beleid bestaat bijvoorbeeld een veilig “Somaliland”, een deel van Somalië waar een warlord heerst. Wie daar van de verkeerde clan is, is echter zijn leven niet zeker. Tamils worden terug gestuurd naar Sri Lanka, omdat zij daar niet meer risico lopen dan Tamils ter plekke. Dat een teruggestuurde vluchteling direct op het vliegveld van Colombo wordt opgepakt, doet er in die redenering niet toe, want een Tamil die met de bus arriveert, loopt hetzelfde risico. Alleen valt de eerste met zijn papieren meteen in handen van de autoriteiten, terwijl de tweede wel de mogelijkheid heeft om uit de buurt van politiebureaus te blijven.
Isolement
GroenLinks zit op asielgebied in een isolement, omdat de partij kiest voor het principe dat iedereen recht heeft om asiel aan te vragen (niet om het te krijgen). Femke Halsema: “Als GroenLinks met iets komt, willen onze medeparlementariërs al niet meer luisteren.”
“Alleen als we heel sluw zijn, krijgen we soms iets gedaan”, vervolgt zij. “Enige tijd geleden speelde de wet ongedocumenteerde vreemdelingen. Veel vluchtelingen komen zonder papieren aan, omdat ze hun land niet op de gewone manier verlaten hebben. Sterker nog, als ze wel papieren hebben, krijgen ze van de rechter als verwijt dat de toestand kennelijk niet zo erg was, want ze hebben hun land op de reguliere manier verlaten. Dat pleit ervoor niet te zwaar te tillen aan het ontbreken van documenten. Onze argumenten vonden echter geen gehoor en nu moeten de vluchtelingen zelf bewijzen dat ze op dit gebied te goeder trouw zijn. Tegelijk wilde men echter de mogelijkheden om vluchtelingen te fouilleren erg verruimen. De andere fracties werden overvallen door mijn betoog, want ze hadden dit punt over het hoofd gezien. Daarom konden ze er niet omheen dat dat te ver ging. Dat zijn de kleine mazzeltjes waar je het van moet hebben.”
Dit zijn geen overwinningen om echt vrolijk van te worden. Voor zover zij lichtpuntjes ziet, zijn die niet te vinden op de doelstellingen van het beleid als wel op de transparantie ervan. Als de beleidschaos duidelijker naar buiten komt, kan GroenLinks wellicht meer gehoor vinden. “Ik hoor steeds het verwijt: GroenLinks wil niets”, zegt Halsema. “Maar wij willen wel iets, namelijk een humane asielprocedure en quota voor economische immigranten. Ik moet alleen steeds constateren dat dat geen issue is in het parlement.”
“Om uit het het defensief te raken, zal GroenLinks zelf met voorstellen moeten komen, bijvoorbeeld voor een verbetering van de kwaliteit en snelheid van asielprocedures. Ook zouden asielzoekers met een tijdelijke status meteen voorbereid moeten worden op hun terugkeer. In Scandinavië gebeurt dat al. Er is een wereld te winnen, maar ik ben niet optimistisch dat ik snel gehoor vind, dat wil zeggen in de Kamer. Maatschappelijke organisaties die zich met de materie bezig houden, zitten vaak wel op de lijn van GroenLinks.”
Gekkenhuis
Voorlopig komt Femke Halsema nauwelijks toe aan opbouwende initiatieven, omdat zij de handen vol heeft aan het strijden tegen verslechtering van de situatie. “De komende maanden blijft het nog een gekkenhuis”, voorspelt zij. “Er is een nieuwe wet in de maak waarin het aantal statussen wordt teruggebracht, het hoger beroep terugkeert, maar de bezwaarfase komt te vervallen. Wij zijn daar tegen, want het is weer hetzelfde liedje: beheersproblemen worden opgelost door de rechtszekerheid aan te tasten. Als het om verkeersboetes gaat, staat de VVD op haar achterste poten wanneer de beroepsmogelijkheden worden ingeperkt. Maar in asielzaken is het geen probleem.”
Ondertussen bestaat tweederde van het werk van de nationale ombudsman uit klachten over asielzaken. Staatssecretaris Cohen maakt nauwelijks meer gebruik van zijn discretionaire bevoegdheid om afgewezen asielzoekers op humanitaire gronden alsnog toe te laten. Er zijn zelfs aanwijzingen dat een ambassade een ambtsbericht vervalst heeft om een asielzoeker buiten de boot te laten vallen. Verharding lijkt een doel op zich te zijn geworden.
“Vlak voor de verkiezingen zijn de verwachte aantallen vluchtelingen naar beneden bijgesteld en de capaciteit van IND en centra is daarop aangepast”, analyseert Halsema. “Logischerwijs ontstonden toen in september problemen. Dat is wanbestuur, waardoor ook nog eens de maatschappelijke weerstand vergroot wordt. Ik denk wel eens dat er bewust met de cijfers gerommeld wordt om een repressief beleid te kunnen voeren. Nu zijn de cijfers weer te hoog, 60.000 tot 80.000 asielzoekers bij ongewijzigd beleid, zodat ze later kunnen zeggen dat het beleid gewerkt heeft.”
Nogmaals: geen zaken om vrolijk van te worden. Maar emoties bereiken in deze helemaal niets, het zal vooral van listigheid moeten komen. Halsema: “Toen ik begon wist ik: het zal van mijn intelligentie moeten komen, niet van mijn morele verontwaardiging.”
Fluitconcert
GroenLinks zal ook intern een debat moeten voeren, denkt Femke Halsema. “Ik pleit niet voor een herziening van ons standpunt, want wij hebben moreel gelijk, maar we willen ook politiek gelijk halen. Dat kan alleen als je aansluiting zoekt bij de politieke realiteit. Ik denk dat met name PvdA en ‘D66 het vaak stiekem wel met ons eens zijn. Van hun woordvoerders hoor ik regelmatig: je hebt onze sympathie, maar niet onze steun.”
In de fractie wordt de discussie al gevoerd, onder meer naar aanleiding van de op straat gezette Dublin-claimanten. In het regeerakkoord was nog afgesproken dat dat niet zou gebeuren, maar een motie van GroenLinks die bestond uit de bewuste passage haalde het niet, zo vastbesloten waren de grote partijen hun tanden te laten zien. Een maand nadat het kabinet de beslissing had genomen, liet Vluchtelingenwerk weten de stroom niet meer aan te kunnen, zodat mensen daadwerkelijk in de kou zouden belanden. Daar zaten ouderen en kinderen bij.
In de fractie van GroenLinks gingen toen stemmen op een beroep op de staatssecretaris te doen om de zwakste groepen op humanitaire gronden onderdak te verlenen. Zo zou er misschien hulp komen voor degenen die er het slechtst aan toe waren. Maar een motie van die strekking zou wel betekenen dat volgens GroenLinks voor gezonde volwassen mannen geen beroep op de humaniteit gedaan hoeft te worden. In latere debatten zou dat tegen de partij gebruikt kunnen worden.
Dat strategische argument gaf uiteindelijk de doorslag, niet het principiële. De motie ging niet door. Halsema (“Ik dacht even: dit trek ik emotioneel niet”) keerde zich tegen de motie, maar wist ook dat de anderen gelijk hadden in hun redenering dat er zo tenminste nog iets binnengehaald kon worden.
Bij de kwestie rond de witte illegalen speelde eenzelfde dilemma: vasthouden aan een generaal pardon of proberen te onderhandelen. Halsema koos, nadat het Kamerdebat totaal geen beweging had opgeleverd, voor het laatste en pleitte er bij de hongerstakers voor dat zij hun dossiers afgaven aan de staatssecretaris. Het kwam haar op een fluitconcert te staan. “Dat deed pijn, maar we konden niet anders. Het was een zaak van leven of dood.”
En daarmee is de lijst van moeilijke beslissing nog niet afgesloten, beseft Femke Halsema: “Als je kiest voor je principes, heb je weinig mogelijkheid om het beleid te beïnvloeden. Dat is het dilemma, niet alleen voor de fractie, maar ook voor de partij. Een compromis over een fietspad is iets anders dan een compromis over een mensenleven. Daarom wil ik graag dat er in de partij een discussie komt. Ik wil weten welke koers op steun kan rekenen.”
Tot slot
Voor degenen die tot hier gekomen zijn en zich afvragen wat ik vind van het verwijt dat ik aan het eind van het boek van Halsema krijg: dat begrijp ik; als ik haar was zou ik ook boos zijn (maar spijt heb ik niet). Vraagt u zich af waar ik het over heb? Koop dat boek!
Eerder gepubliceerd op christianjongeneel.nl. Het Interview met Halsema verscheen oorspronkelijk in De Linkerwang
