"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Pnin

Vrijdag, 3 maart, 2023

Geschreven door: Vladimir Nabokov
Artikel door: Chris Reinewald

Misplaatst optimisme

[Recensie] Twee jaar na de shockerende, zelfs verboden roman Lolita (1955) over de relatie tussen een middelbare man en een tienermeisje schreef Vladimr Nabokov (1899-1977) een mildere tragikomedie over een vergelijkbare, evenwel nonsexuele, emigré: professor Timofey Pnin.

Op het omslag van de laatste druk (2008) prijkt een kale man met een volle baard. Sla je het boek open dat lees je direct hoe nauwkeurig Nabokov Pnin beschrijft: “Helemaal kaal, door de zon gebruind en glad geschoren […].” Zegt dit iets over de desinteresse van uitgevers en hun artdirectors in het werk van hun gestorven auteurs?

Blijmoedige optimist
Hoe dan ook, de romanfiguur Pnin overkomt aan de lopende band dergelijke vergissingen en misinterpretaties – waar hij achter zijn rug ook nog om wordt uitgelachen. Blijmoedig accepteert hij de gebeurtenissen zonder dat zijn optimisme eronder lijdt. Zo gaat dat als misplaatste immigrant met aangeboren talent voor klunzigheid. (Hospita kwaad. Nee, gympies wassen in de wasmachine was toen nog fataal voor het mechaniek èn de schoenen.) Pnins accent, vormelijk taalgebruik en tradities uit de oude wereld zullen hem altijd tot vreemdeling maken. Waar hij op zijn beurt nooit aan zal wennen is de Amerikaanse gewoonte mensen na een eerste kennismaking joviaal bij de voornaam te moeten noemen.

Die vergeet hij steevast waardoor hij ze beledigt wanneer hij zijn gewaardeerde collega’s met meneer of mevrouw aanspreekt. Toch is Pnin ook blij met Amerikaanse verworvenheden, zoals daar zijn: het kunstgebit of onbeschaamd (vrijwel) naakt zonnen.

Boekenkrant

Humbert Humbert
Uit de sardonische beschrijvingen van de (zich pas aan het eind zich bekend makende) verteller rijst een treurig beeld op. Zelden vraagt men Pnin bij universiteitsfeestjes, waar hij wel levensecht wordt geparodieerd. Zijn positie als docent Russisch in de regio is weinig riant. Hij zwerft als kamerhuurder van het ene naar het andere, lawaaiige familiehuis in de buitenwijk. Vrije tijd besteedt hij in de universiteitsbibliotheek met een daar nagelaten collectie Russische literatuur. Hij verricht met systeemkaartjes onderzoek voor zijn lezingen waar niet meer dan een handjevol studenten op af komt. Gelukkig is er een ouwelijk meisje dat hem bemoedert. Het kost niet veel moeite om Nabokov als Pnin te zien, zoals die ook op Humbert Humbert uit Lolita lijkt. Door zijn eigen onzekerheid om Engels of Duits te spreken gaf Nabokov zelf nooit interviews. Hij beantwoordde schriftelijke vragen in puntige formuleringen die meer als essay dan als spontaan vraaggesprek uitpakten. In 1917 vluchtte hij als adellijke Rus voor de Sovjets en belandde via Berlijn (schreef Duits) in de VS (vertaalde en bewerkte zijn Duitse verhalen naar het Engels) en toen weer in Europa, in Montreux, Zwitserland. Daar bewoonde hij met zijn vrouw Vera permanent een hotelkamer.

Th
Het boek begint met een lezing in een andere stad waarvoor Pnin een verouderde dienstregeling heeft geraadpleegd. In plaats van te vroeg zal hij te laat aankomen. Op een overstappunt stalt hij zijn koffer op het busstation, krijgt die vervolgens niet terug als zijn goede bus wèl vertrekt – zonder hem. Onderweg meeliftend in een vrachtauto, die iets later ook zijn kant opgaat, pakt hij vervolgens zijn lezing uit de koffer. De tekst blijkt een scriptie van zijn leerlinge te zijn. Kortom, een nachtmerrie.

Vervolgens lezen we hoe hij een nieuwe kamer betrekt bij Mrs Thayer (lastig altijd die Engelse th: tong kort en licht tegen de voortanden aandrukken). Hij belt het opgegeven telefoonnummer en vraagt naar Mrs Fire die niet-begrijpend de telefoonhoorn weer neerlegt. En dat soort dingen overkomen de arme Pnin altijd. Al op de boot naar Amerika zei zijn verloofde dat zij met een andere Rus aan boord heeft afgesproken om met hém mee te gaan. Desalniettemin vangt Pnin later als afgewezen vriend blijmoedig haar tienerzoon op. De gekochte voetbal blijkt echter een miskoop: de tienjarige doet alleen aan Amerikaanse balsporten. Pnin is pedant genoeg om geen schlemiel te zijn. Maar hoe hij zich ook thuis denkt te voelen subtiele kwesties blijven hem ontgaan: dat hij door herstructurering van het instituut geen vaste aanstelling krijgt, zijn begeerde eigen huis dus nooit kunnen kopen. Hij moet omzien naar een positie elders.

Feuilleton
De na-verteller, een hoger geschoolde Russische letterkundige en kennis van Pnin, trekt zich weinig aan van een lijn of plot: alsof de chronologisch geordende systeemkaartjes met de verhaal-aantekeningen door elkaar op de grond zijn gevallen. In werkelijkheid komt de losse structuur door de Pnin-feuilletons die Nabokov voor ‘The New Yorker’ (1953-55) schreef. In zijn latere verhalen en romans weeft Nabokov ware labyrinten. Omdat die in Pnin ontbreken is het een mooi “instapboek” om Nabokov te verkennen. Hij schrijft beeldend en zelfs bijna hoorbaar door de weergegeven verkeerde intonaties van het Engels die altijd de buitenlander zullen verraden.

Een even schrijnend als vermakelijk boek.

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow

Boeken van deze Auteur: