De aanval op de liberale democratie
Het nieuwe boek Populisme van Cas Mudde en Cristóbal Rovira Kaltwasser geeft niet alleen een veelzijdig beeld van wat populisme nu eigenlijk is, maar het laat ook zien wat het begrip zo vaag maakt. Het is geen lichte kost, maar voor de lezer met doorzettingsvermogen biedt het nieuwe inzichten.
De term ‘populisme’ is tegenwoordig bijna overal aanwezig in de politiek. De schrijvers van dit boek noemen het dan ook niet voor niets ‘een van de grootste politieke modewoorden van de 21ste eeuw’. Maar eigenlijk is het best een vaag begrip. Je kunt het op veel politieke figuren toepassen en je kunt er zelfs over discussiëren of het überhaupt wel bestaat. Zoals ze zelf mooi zeggen: “Die verwarring komt deels voort uit het feit dat de betrokken mensen of organisaties zelf zelden aanspraak maken op het etiket ‘populisme’. Het wordt juist toegeschreven aan anderen, en meestal met een negatieve connotatie.”
Het boek van Mudde en Kaltwasser is één van de nieuwe Elementaire Deeltjes die Amsterdam University Press in juni 2017 uitbracht. De serie Elementaire Deeltjes is een reeks identiek vormgegeven boeken die bondige introducties geven op uiteenlopende onderwerpen met als doel snel de essentie van een onderwerp op de lezer over te brengen. De Elementaire Deeltjes zijn veelal vertalingen van de Engelse serie A Very Short Introduction van Oxford University Press. Dat geldt ook voor dit boek.
Populisme is wel geschreven door de Nederlandse Cas Mudde, in samenwerking met de Chileense Cristóbal Rovira Kaltwasser. Mudde is politiek wetenschapper en is een expert op het gebied van politiek extremisme en populisme in Europa. Eerder schreef hij al diverse boeken over dit onderwerp. Cristóbal Rovira Kaltwasser is universitair hoofddocent politieke wetenschappen aan de Diego Portales University in Chili. Kaltwasser is specialist op het gebied van de relatie tussen populisme en de democratie.
Een dunne ideologie
De definitie die ze hier voor populisme geven is “een dunne ideologie volgens welke de maatschappij uiteindelijk verdeeld wordt in twee homogene en vijandige kampen – ‘het zuivere volk’ versus ‘de corrupte elite’ – en die stelt dat de politiek een uitdrukking zou moeten zijn van de algemene wil van het volk.” Onder een dunne ideologie verstaan de schrijvers dan een ideologie, die uitgaat van een beeld van hoe de wereld is en hoe zij zou moeten zijn, die onlosmakelijk verbonden is met andere ideologiën. Populisme staat dus nooit op zichzelf. Het is vaak nauw verbonden met ideologieën als liberalisme of fascisme.
De schrijvers gaan in op de verspreiding van populisme over de wereld, met daarbij de focus op ‘de drie grote gebieden’ waar populisme voorkomt: Europa, Noord-Amerika en Latijns-Amerika. In die verschillende gebieden heeft populisme niet dezelfde uitingsvorm, wat voor nog meer verwarring rond het begrip kan zorgen. Europese populisten beloven vooral ‘iets te doen’ aan immigratie en buitenlanders, terwijl populisten in Latijns-Amerika beloven een einde te maken aan economisch wanbeleid en cliëntelisme, waarbij politici diensten en hulp verlenen aan kiezers om zo stemmen te winnen.
Een stem geven, of aanvallen?
De auteurs hebben veel aandacht voor de relatie tussen populisme en de democratie. Zo stellen ze dat populisme zowel een positieve als negatieve invloed kan hebben op de liberale democratie. Om dit te ondersteunen geven ze een vrij intimiderend theoretisch kader, dat toch wel verhelderend blijkt als je even doorbijt.
De auteurs leggen uit dat populisme als een democratisch correctiemechanisme kan werken, door bijvoorbeeld een stem te geven aan groepen die zich niet vertegenwoordigd voelen door de elite. “Daarnaast kan populisme ook een negatieve invloed hebben op de liberale democratie”, menen Mudde en Kaltwasser. Bijvoorbeeld doordat populisten vinden dat de meerderheid gelijk moet krijgen, kunnen ze uiteindelijk ook minderheden aanvallen. Ze hollen daarmee de instituties uit die opgezet zijn ter bescherming van onze grondrechten.
Echt eenvoudig en recht-toe-recht-aan is de stof dus niet, en het taalgebruik had soms ook wat sprankelender gekund. Maar hoewel het daardoor geen gemakkelijk boek is, weten de auteurs de term ‘populisme’ dankzij de duidelijke structuur in het verhaal, toch een stukje minder vaag te maken.
—
Eerder verschenen op Kennislink
