O, hoe schroeide haar ziel!
[Recensie] In 1898 en 1899 verschenen twee sprookjes van Louis Couperus (1863-1923): Psyche en Fidessa. Beide verhalen over jonge meisjes, hun verliefdheid en het verlies van hun onschuld.
In Psyche gaat het om de jongste dochter van de koning van Rijk van het Verleden. Ondanks haar lieflijke vleugeltjes kan ze niet vliegen. Ze is gedoemd haar dagen op het kasteel van haar vader te slijten, zich afvragend wat zich buiten die muren bevindt. Op een dag daalt uit de wolken een gevleugeld paard neer, die haar meeneemt naar de uithoeken van het rijk. Ze ontmoet Eros, de prins van het Rijk van het Heden. Ondanks dat de twee een gelukkig leven samen leiden, blijft Psyche verlangen naar nieuwe zinnelijke ervaringen. Wanneer een Sater haar lokt met zijn fluit en wijn, zal Psyche een keuze maken die haar – letterlijk – tot de rand van de afgrond zal brengen.
Couperus’ verhaal, gebaseerd op een mythe van Lucius Apuleius, zit barstensvol gedragen omschrijvingen van fantasierijke werelden en figuren. Opvolger Fidessa is een stuk bescheidener van opzet. Het sprookje volgt de nimf Fidessa, die na een uit de hand gelopen joy ride op een eenhoorn terechtkomt in de wereld van de mensen. De naakte vrouw is een wezensvreemde verschijning voor de altijd in harnas gestoken mannen. Toch wordt ze verliefd op één van hen, de vriendelijke Sans-Joye. Fidessa’s liefde is zo sterk dat ze besluit haar vroegere ik, in de vorm van haar naakte verschijning, op te offeren om bij Sans-Joye te kunnen zijn. Ze vertrekt naar de hoogste berg, waar ze de cycloop zal moeten vragen een harnas voor haar te smeden.
Zowel Psyche als Fidessa zijn meer dan 120 jaar oud, en eerlijk is eerlijk: die leeftijd is voelbaar. Couperus’ taalgebruik is ouderwets en plechtig – “gezwollen”, zouden sommigen misschien zeggen. Een willekeurige passage:
“De wereld was niet veranderd, en schooner en ijler en dunner dan ooit – glansschoon en floers-ijl en etherdun – doomden de horizonnen. Maar Psyche snikte van weemoed vol. Zij wist, dat de horizonnen louter begoocheling waren, en dat achter ze was de woestijn met de sfinx. O, als ze nog eenmaal gelooven kon aan de luchtparadijzen, de purperen zeeën, de goudene landen, met menschen van licht, die leefden onder roze bananen. Helaas, had zij niet éen paradijs betreden, het lieflijke Heden, aanbiddelijken tuin van éen oogenblik, zoo klein en zoo kort van duur! Het was voorbij, het was voorbij! O, hoe schroeide haar ziel, hoe schrijnden haar schouders, hoe blaakten haar pijnlijke oogen!”
Het is dit taalgebruik dat het moeilijk maakt om in beide verhalen te komen. Toch is Couperus’ stijl niet zonder charme. Zijn bloemrijke beschrijvingen passen wonderwel in de context van een sprookje. Ze geven de verhalen een gewicht dat een moderner schrijver onmogelijk had kunnen emuleren.
Bovendien worden Couperus’ fantastische schetsen prachtig ondersteund door illustraties van Bernard “Beb” Reith (1894-1974). Couperus was terecht onder de indruk van het talent van deze onbekende tekenleraar, toen hij hem de op eigen initiatief vervaardigde platen aanbood in 1917. Couperus schreef zijn uitgever meteen een brief met het verzoek Psyche opnieuw uit te geven met Reiths illustraties. Helaas zou het tot 1927, drie jaar na Couperus’ dood, duren voordat deze uitgave daadwerkelijk verscheen.
Reith maakte ook platen voor Fidessa, maar, net als het sprookje zelf, kunnen deze niet tippen aan Couperus’ eerste sprookje. Zijn illustraties voor Psyche zit barstensvol prachtige details en ondersteunen het verhaal perfect. Hij maakt van de koude Emeralda, Psyches oudste zus, een even mooie als angstaanjagende vrouw, en Psyches berouw voor haar zonden is voelbaar in de stroken van zijn pen, wanneer ze zich door een magische kluizenaar laat zegenen. Vergeleken met dit meesterschap doen de illustraties in Fidessa maar eenvoudig aan – waarmee overigens totaal niet gezegd is dat ze van ondergeschikte kwaliteit zijn.
Hoewel de thema’s die Couperus aansnijdt in Psyche en Fidessa, tijdloos zijn, geldt dat voor zijn sprookjes niet in dezelfde mate. Honderdtwintig jaar hebben sporen nagelaten waar de moderne lezer zich soms met moeite doorheen moet worstelen. Maar één ding staat als een paal boven water: Bernard Reiths illustraties voor met name Psyche, zijn ruim honderd jaar na dato nog altijd even prachtig als op het moment dat hij ze vervaardigde. Deze alleen al rechtvaardigen de aanschaf van Psyche en Fidessa met gemak.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
