Alleen verwonding is een teken van waar geloof
De schrijver
[Recensie] Tomás Halík is een Tsjechische katholieke priester en hoogleraar filosofie en sociologie. Hij geldt als een van de meest toonaangevende Oost-Europese katholieke denkers van dit moment. De afgelopen jaren verwierf hij ook in Nederland de nodige roem door drie populaire vertaalde boeken van zijn hand: Geduld met God, De nacht van de biechtvader en Ik wil dat jij bent.
Thematiek
Halík vertrekt vanuit het bijbelverhaal van Tomas, een van de twaalf leerlingen van Jezus. Tomas gelooft het niet wanneer de andere leerlingen vertellen dat ze de opgestane Heer hebben gezien. “Pas als ik met mijn handen zijn wonden voel, zal ik geloven dat hij is opgestaan.” Later verschijnt Jezus weer aan de leerlingen en nodigt hij Tomas daadwerkelijk uit om de wonden in zijn handen en zijde te voelen. Tomas’ geloof wordt dus geboren uit zijn aanraking van Jezus’ wonden.
Het verhaal biedt Halík een opening om het Christelijk geloof te doordenken vanuit de metafoor van de verwonding. Volgens de schrijver is geloof dat geen gewond geloof is geen echt geloof. Centraal in het Christendom staat immers een gewonde, stervende man. Geloven is niet “geloven dat God bestaat”, of “dat Jezus voor je gestorven is”. Het is volgens Halík veeleer een uitdaging om als mens de wonden van Jezus zelf te “betreden”. Om daarmee je eigen wonden te betreden en de wonden van deze wereld. Het woord kwetsbaarheid wordt niet of nauwelijks genoemd, maar het boek vormt er in feite één groot pleidooi voor.
Opvallend
Halík heeft weinig op met een geloofshouding die hij ‘Farizeïsme’ noemt. Daarmee bedoelt hij zoiets als jezelf koesteren in je eigen gelijk, de waarheid van je geloof onbezoedeld en trots aan de wereld voorhouden in een veroordelende houding. ‘Als ik naar zo’n kerk zou gaan verlangen, zou ik het exorcismegebed uitspreken’. Met een mooi verhaaltje illustreert hij zijn punt: Satan verscheen eens aan de heilige Sint-Maarten in de gedaante van Christus. De heilige liet zich echter niet voor de gek houden en vroeg: “Waar zijn jouw wonden?” Verwonding is een teken van waar geloof, zoals in Halíks andere werk ook twijfel dat is. De Kerk is geen perfecte Kerk, zondeloos en blinkend, haar macht en waarheid koesterend. De kerk is een gewond lichaam, zwak, zondig en kleingelovig, dat op haar beurt ook zelf nogal eens mensen verwondt.
Mooie zinnen
Halík is ook in dit boek weer een uiterst citeerbaar theoloog. Ik pak maar iets:
“Als het geloof leeft, zal het steeds weer gewond raken, blootstaan aan crises en soms zelfs ‘gedood’ worden. Er zijn momenten waarop ons geloof afsterft – om weer te worden opgewekt. Alleen het gewonde geloof kan genezen. Ik vrees dat een geloof dat niet door de nacht van het kruis is heengegaan en niet in het hart is getroffen, daartoe niet in staat is. Een geloof dat nooit blind is geworden, dat nooit de duisternis heeft ervaren, zal vrijwel niet in staat zijn hen te helpen die niet hebben gezien en die niet zien. Pas het ‘niet-zien’, het eerlijke en nederig erkende niet-zien, baant de weg voor het geloof. Het is de opgave van het geloof om te volharden in dit niet-zien.”
Reden om dit boek niet te lezen
Nee, ik kan werkelijk geen goede reden bedenken om dit boek niet te lezen. Of je moet gewoon zo’n bloedhekel aan het Christendom hebben dat je je niet wilt laten raken door iets van haar heilzame boodschap.
Reden om dit boek wel te lezen
De roem van Halík was al op vele manieren tot mij gekomen. Maar door z’n boeken had ik tot dusver alleen nog maar gebladerd. Dit was mijn eerste echte confrontatie met Halík. En inderdaad: ik ben absoluut verkocht. Ik vind dit een ijzersterk boek, juist doordat het dat ijzeren pantser dat het Christendom maar al te gauw wordt, weer weet af te breken tot z’n pijnlijke en kwetsbare kern. Het is weer eens zo’n boek waarvan ik zeg: als ik geen Christen was, zou ik het nu erg graag worden.
Iedere bladzij dwingt me om een paar minuten uit het raam te staren, te peinzen en het hart van mijn eigen (on)geloof te betreden.
Misschien is Halík wel op z’n best als hij de betekenis van de gewonde en gekruisigde Christus plaatst midden in onze cultuur, waar die krampachtig bezig is haar glanzende, perfecte, en ongeschonden imago te koesteren. Dat het heil alleen verloopt via de weg van de verwonding, van onvolmaaktheid en vernedering lijkt misschien aanstootgevend, maar is werkelijk de ‘goede boodschap’ in een door perfectie en succes geobsedeerde cultuur. Leonard Cohen wordt nergens geciteerd, maar hij is op iedere bladzij: “There is a crack in everything, that is how the light gets in.”
—
Eerder verschenen in Trouw
