Triple A-theologie van Tomáš Halík
In het Evangelie toont God zich in Christus als een gewonde God die met ons mensen meelijdt. Dat is de kern van het nieuwe, magistrale boek van Tomáš Halík.
[Recensie] De ontkerkelijking in Nederland zet verder door, aldus het Sociaal en Cultureel Planbureau in het rapport dat het in december 2018 publiceerde. Gemiddeld haken 267 mensen per dag af, jaarlijks zo’n 100.000. Tegenover deze daling houden alleen de orthodox-protestantse kerken en de migrantenkerken stand. Intussen slaat de ontkerkelijking al kraters in de westerse samenleving. Kerkse mensen zijn namelijk bovengemiddeld actief als vrijwilligers, mantelzorgers en gevers aan goede doelen. Wat zich voor onze ogen voltrekt, is de ineenstorting van het christendom als het natuurlijke kader van onze beschaving. De machtspositie van de kerk was al verdwenen in de Verlichting. We beleven nu in het Westen het einde van het constantinische christendom, aldus de Tsjechisch priester en hoogleraar Tomáš Halík in zijn boek Raak de wonden aan. En dat is helemaal niet erg, volgens hem, eerder een gouden kans om het huis van het geloof werkelijk op een (kale) rots te bouwen en niet op het glanzende, maar verraderlijke zand van de cultuur.
Het kruis hoort thuis in de politiek en in de openbare ruimte, als profetisch teken en tegenstem, aldus Halík. Dus niet als een verheven herinnering aan een overwinning, zoals bij keizer Constantijn, maar eerder “als herinnering van de slachtoffers, die elke overwinning van de macht duur moesten betalen. Christus komt naar ons toe en verbergt zijn wonden niet. Hij toont ze juist – en wil ons daardoor aanmoedigen om onze pantsers, maskers en make-up weg te doen en te kijken naar de wonden en littekens die we daaronder verbergen, voor anderen, maar vaak ook voor onszelf. Hij wil ons zo ook aanmoedigen om naar de wonden te kijken die wij anderen hebben aangedaan.” Met het laatste verwijst Halík onder meer naar het spoor van de Jodenmoord dat door of in naam van de kerk door de geschiedenis is getrokken tot en met Auschwitz. Het kruis is tragisch genoeg geregeld ook omgedraaid en zwaard geworden.
De kruiswonden staan centraal bij Halík, maar niet als een kwezelige bloedvroomheid. Hij neemt het verhaal over de ‘ongelovige’ Thomas als leidraad; Thomas die pas gelooft als hij Jezus’ wonden aanraakt (Johannes 21,24-29). In veertien hoofdstukken volgt een doordenking en meditatie op wat Halík ziet als het paradoxale kernpunt van de Goede Boodschap: de Verrezene is en blijft de Gekruisigde. In de verrezen maar gewonde Christus verschijnt God als een gewonde en meelijdende God. Deze God licht op waar mensen lijden. Een dwaasheid en een provocatie! En tegelijk een aansporing om Gods handen te zijn, te helpen verlichten en daarbij niet te verzuren: ‘De armen zullen altijd bij jullie zijn’ (Marcus 14,7). Dit wisten we misschien al wel, maar het is de verdienste van Halík dat hij dit opnieuw met magistrale theologische diepgang voor het voetlicht brengt. En dat op een meeslepende, zelfbewuste, ongekunstelde en pastorale manier. Op elke bladzijde heb ik wel een streep gezet of een aantekening. Zijn passages over de Drie-eenheid bijvoorbeeld zijn om te smullen. Soms moest ik het boek na een bladzijde wegleggen om de diepgang van een gedachte te kunnen laten bezinken. Dan ontpopte het boek zich als een spannende pageturner. Voor mij verreweg het beste theologische boek van het voorbije jaar! Triple A!
—
Eerder verschenen in Volzin
