"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Redder in nood

Maandag, 4 november, 2013

Geschreven door: Benjamin Burg
Artikel door: Joke Simmelink

Humor maakt ellende dragelijk

Op  6 maart 1987 kapseist de veerboot Herald of Free Enterprise, zes kilometer uit de kust bij Zeebrugge. Hierbij komen 193 mensen om het leven. Onder de overlevenden bevindt zich een man die velen het leven redt door zijn lichaam als brug in te zetten. Benjamin Burg gebruikt deze feitelijke gebeurtenis als basis voor zijn debuutroman Redder in nood, een pijnlijk verhaal dat de vraag opwerpt of iemand die levens redt per definitie een goed mens is. 

In het oeuvre van Burg, die debuteerde onder zijn eigen naam Bob van der Burg en eerder twee verhalenbundels publiceerde, staan de verschillende rollen van ‘de man’ centraal, zoals vader en echtgenoot. In zijn debuutroman laat hij de man zien als hopeloze held, als centrum van zijn eigen, zeer beperkte egocentrische universum. Een figuur die gedoemd is te mislukken.

Hoofdpersonage Ivo Tempel is samen met zijn vrouw Elvira en hun dochter Lois aan boord van de Herald of Free Enterprise. Wanneer de boot kapseist, treedt Ivo op als redder in nood. Hij is de legendarische ‘menselijke brug’ die tientallen mensen over zijn lichaam laat kruipen om ze in veiligheid te brengen. Althans, dat vertelt zijn vrouw hem als hij wakker wordt in het ziekenhuis. Zelf kan hij zich hier niets van  herinneren. Ivo durft dit niet toe te geven aan zijn trotse vrouw en de aanbiddende media. Hij laat zich meeslepen door alle media-aandacht en begint aan een zegetocht door het land. Maar maakt roem gelukkig? En is een redder ook per definitie een goed mens?

Egocentrisch en onrealistisch

Ivo Tempel blijkt een arrogante, egocentrische man te zijn die vreemdgaat bij het leven. Jammer genoeg weet Burg dit personage niet realistisch neer te zetten. Waarom vraagt Ivo als hij bijkomt in het ziekenhuis niet wat er gebeurd is? Hier heeft hij genoeg kansen voor, en zijn motieven om dit na te laten worden niet duidelijk. Er wordt wel kort ingegaan op Ivo’s jeugd, waardoor verschillende karakteraspecten een grondslag krijgen: egocentrisme en zelfingenomenheid door het overdreven vertrouwen van zijn moeder. Hij moet en zal grootse dingen gaan doen. Zijn karakter mist echter diepgang. Dat Ivo vreemdgaat, lijkt niet meer dan een oppervlakkig detail om duidelijk te maken dat hij geen goede echtgenoot is. Een diepere laag ontbreekt volledig.

Hereditas Nexus

Redder in nood is een pijnlijk verhaal, over arrogantie, machtswellust en eigenbelang waarin het menselijk tekort op een schrijnende manier aan het licht wordt gebracht. Neem bijvoorbeeld Ivo’s opvatting over mensen met psychische problemen. Echtgenote Elvira werkt als psychologe, maar Ivo wil zich niet met haar wereld inlaten.

‘Voor hem is de wereld verdeeld in mensen met wie het in grote lijnen goed gaat, die de wind mee hebben en niet veel reden tot klagen – waartoe zij zelf behoren – en de rest, die altijd problemen en ellende heeft.’

Ivo’s opvatting is ironisch, aangezien langzaam maar zeker duidelijk wordt dat hij zelf gedoemd is te mislukken. Zijn status als redder verandert hier niets aan. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Ivo slecht omgaat met zijn eigen falen.

Bijtende humor

Burg schrijft vrij droog en weinig meeslepend. Hij gebruikt veel ergerlijke vergelijkingen en clichés zoals: ‘Zijn dochter was een ongelukje dat zich ontpopt heeft tot het grootste geluk van zijn leven.’ De soms wat vlakke hoofdstukken over Ivo worden afgewisseld door korte, humoristische passages over de journalist Theo Aardman, die een reportage maakt over Ivo’s heldenstatus.

Theo is ook al zo’n gemankeerde man, waar Burg maar niet genoeg van lijkt te kunnen krijgen. In enkele hoofdstukken krijgen we een kijkje in Theo’s hoofd – dat hadden er van mij gerust meer mogen zijn. De passages over Theo zijn een welkome onderbreking, waarin de slechte kanten van de mens nog altijd gethematiseerd worden, maar waar humor het geheel dragelijk maakt.

‘Als hij ‘s middags thuiskwam was zijn moeder blij hem te zien, ze gaf hem een zoen die hij afweerde, kwam hem achterna met thee en koekjes, haar tranen van die ochtend waren gedroogd, alles was vergeven en vergeten. Zo zal het met Joanna vanavond niet gaan. Als hij vanavond thuiskomt, ligt de wrok nog als een hoop dampende stront tussen hen in en zal hij omzichtig moeten manoeuvreren om te voorkomen dat de vlam opnieuw in de pan slaat.’

Geen vuistslagen in je gezicht zoals bij veel stukken over Ivo, maar een bijtende ondertoon. Het doet evenveel pijn, maar de klap komt niet zo hard aan.

De feitelijke, dramatische gebeurtenis die Burg als uitgangspunt heeft genomen, had een prachtige, duistere, roman kunnen opleveren. Helaas weet de in dit genre debuterende Burg deze belofte niet geheel in te lossen. Desondanks slaagt hij erin de zwaarte van het onderwerp wat te verzachten door pijnlijke observaties gedoseerd af te wisselen met humoristische gebeurtenissen. Toch kan ik de gedachte niet van me afzetten dat de manier waarop Burg zijn personages presenteert, beter tot zijn recht komt in het korte verhaal, het genre waarin Burg zijn kwaliteit al heeft bewezen.


Eerder verschenen op Recensieweb


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.