"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Reis door mijn kamer

Vrijdag, 12 februari, 2021

Geschreven door: Xavier de Maistre
Artikel door: Chris Reinewald

Het beest van de andere ik

[Recensie] Vijfentwintig jaar sluimerde de 18de eeuwse novelle Voyage autour de ma chambre, vertaald en wel, in het fonds van uitgeverij Voetnoot tot corona het wakker kuste – hoe bizar dat ook moge klinken.

Met het verplichte thuiszitten opent het lezen van Reis door mijn kamer (1794) van Xavier de Maistre (1794-1852) onverwachte perspectieven.

Na De Maistre schreef ook Maarten Biesheuvel in 1994 een boek onder dezelfde titel Reis door mijn kamer, dat hij duidelijk op het Franse voorbeeld baseerde, maar dat verder nogal verschilt.
Nauwgezet omschrijft Biesheuvel de voorwerpjes in zijn werkkamer en koppelt ze aan herinneringen.

De Maistre bewandelt een andere weg. Hij dwaalt minder en beschrijft alleen zijn bed, schrijftafel en raakt gefascineerd door de spiegel. Verder bekijkt hij zijn schilderijen van Rafael, waarschijnlijk reproducties, die hem troost bieden. Echt eenzaam is De Maistre niet. Zo heeft hij een zeer dienstwillige knecht die hij gefrustreerd belt en weer wegstuurt.

Boekenkrant

‘Maitre’ De Maistre is vooral met zichzelf bezig: met zijn fysieke en zijn denkbeeldige persoonlijkheid, die overhoop liggen met elkaar.
Dit verklaart ook waarom De Maistre in zijn bewegingsvrijheid beknot werd. Hij kreeg huisarrest opgelegd na een nogal bruuske actie: een duel met de Piëmontse officier Patono de Meïran, een grotere vechtjas dan hij. Beiden behoorden tot hetzelfde leger van het koninkrijk Sardinië. Onderling waren er spanningen tussen de Frans sprekende Savoiaarden en de Italiaanstalige Piëmontezen.

De Maistre diende als vrije lansier, de oervorm van de hedendaagse (niet-militaire) freelancer. Hij kwam uit een gegoed milieu. Behalve militair was hij een niet onverdienstelijk schilder en schreef hij uit aardigheid. Daaronder deze novelle van 17 hoofdstukjes, die hij in 42 dagen noteerde in zijn kamer in de citadel van Turijn. Ter inspiratie trok hij zijn reiskostuum met sabel aan. Meermalen kondigt hij een tweegesprek met zichzelf aan. 
Vier jaar later na het boek trad De Maistre in militaire dienst bij het Russische leger.

Hoewel deze ‘Voyage’ met terugwerkende kracht tot de Franse literatuur wordt gerekend, met discutabele vooraf-verwijzingen naar Baudelaire en Proust, denk je aan een Russische tijdgenoot als Alexander Gonstjarov (1812-1891). Diens vermakelijke Oblomov handelt over een aristocraat aan lager wal die vrijwel niks uitvoert en daarbij ook een knecht in dienst houdt.

Een biografische overeenkomst is dat zowel De Maistre als de flamboyante Russische dichter Alexander Poesjkin duelleerden. Pijnlijk verschil is dat Poesjkin daarbij in 1837 omkwam.

Wonderlijk genoeg trouwde De Maistre in 1811 een verre nicht van Poesjkin, waarmee hij zich in St Petersburg vestigde.

De Maistres naamloze hoofdfiguur springt voortdurend in en uit het verhaal. Het zal met zijn onrustige aard te maken hebben. Zo vertelt hij over zijn invallen en overpeinzingen en sluit weer het hoofdstukje af. Welbeschouwd gebeurt er – begrijpelijk – nogal weinig, maar juist de springerigheid maakt dat je nieuwsgierig door blijft lezen. Het is te merken dat De Maistre ook zijn klassiekers kent. Hij verwijst naar Lawrence Sterne’s prachtige Tristan Shandy (1759) . Daarin komt ook een militair voor, met een oorlogstrauma (zou je nu zeggen). In een zwartgallige fantasie is De Maistres hoofdfiguur bij een muziekuitvoering waarbij het orkest muziekinstrumenten op hun hoofd stukslaat en in de loges een waar bloedbad wordt aangericht.

Na een goede maaltijd bereikt de hoofdfiguur het eind van zijn huisarrest. Heeft de milde straf hem geleerd zijn gedrag te matigen? De Maistre bekent dat hij zijn tweeledigheid onder ogen heeft gezien: zijn andere ik. Hij spreekt dat “dat beest” toe toch goed op zichzelf te passen. En zo sluipt er toch wat Freud het boek binnen.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles