De kale mens
[Recensie] Wat zou je mogelijkerwijs toe kunnen voegen aan een vrijwel volmaakt boek? Het in 1932 voor het eerst verschenen Reis naar het einde van de nacht is zo’n boek: het laat de mens in zijn naakte essentie zien, en de wereld eromheen die welbeschouwd niet veel mooier is, in een uitstekende tekst die zich meermaals laat lezen. Een heldere boodschap, klaar. Toch dacht de Franse tekenaar Jacques Tardi daar anders over. Hij illustreerde in 1989 het boek met zijn weinig optimistische tekeningen, die perfect aansluiten bij de sfeer. Het resultaat, zou je kunnen zeggen, is een ‘graphic novel’ met een ‘bite’.
Het verhaal neemt ons mee in straattaal. We gaan op reis met hoofdpersoon Bardamu door de wereld, van een oorlog tot een verblijf in de grote stad, om telkens tot dezelfde conclusie te komen: de maatschappij deugt niet en hij wordt er door mensen bepaald niet beter op. Dat alles zeer realistisch verwoord.
Céline laat met deze bedevaart naar de hel zien dat de mens slachtoffer is van zijn driften. Onder een dun laagje beschaving wordt hij/zij gedreven door hebzucht, woede, jaloezie, moordlust en nog wat reptielenbrein-emoties. Die lage emoties zorgen ervoor dat een maatschappij altijd ‘verrot’. De zwakken en behoeftigen krijgen de klappen, oorlogen zijn niet te vermijden, niemand is echt te vertrouwen. Een beeld dat in de loop van de geschiedenis redelijk adequaat is gebleken en ook in 2018 nog niet ingrijpend hoeft te worden bijgesteld.
Dan is er deze getekende versie van Tardi die, zoals gezegd, flink bijdraagt aan de sombere, mistige, koude sfeer. De illustraties versterken de tekst en omgekeerd. Maar is het eigenlijk een negatief boek?
Kijk naar het motto. Dat zegt: “Reizen is heel nuttig, het prikkelt je verbeelding. Al het overige geeft maar teleurstelling en last. Onze reis hier is volkomen denkbeeldig. Dat is zijn kracht. Hij voert ons van het leven naar de dood. Mensen, dieren, steden, dingen, alles berust op fantasie. Het is een roman, een verzonnen verhaal, meer niet. ’t Staat in Littré, en die vergist zich nooit. En trouwens, iedereen kan het doen. Je hoeft je ogen maar te sluiten. Het is aan de andere kant van het leven.”
Céline schetst weliswaar de donkere kanten van de mens (de andere kant), maar daarmee erkent hij tegelijkertijd dat de mens goede eigenschappen heeft (deze kant). Het is aan ons om de keus te maken. We doen dat misschien niet vaak, maar het is mogelijk. Zo bezien is dit een zeer positief boek. En zo wil ik het graag blijven lezen.
—
Eerder verschenen op nicovoskamp.com
