Restanten van de Koude Oorlog
[Recensie] Hoewel de Koude Oorlog al decennia achter ons ligt, zijn de restanten van deze periode nog in heel Europa zichtbaar. Voor wie goed zoekt althans. En Martin Roemers heeft goed gezocht. Hij heeft als fotograaf en kunstenaar jarenlang Europa doorkruist en daarbij verstilde plekken vastgelegd waar eens de spanning voelbaar was van het Oost-West-conflict. De fotoserie is in 2009 in boekvorm uitgebracht en vanwege de tentoonstelling in Museum De Fundatie opnieuw uitgegeven.
In zo’n tien jaar fotografeerde Roemers allerlei plaatsen aan beide kanten van het vroegere IJzeren Gordijn, die vooral betrekking hebben op het militaire spierballenrollen dat zo’n veertig jaar lang de internationale politiek beheerste. Zijn project begon in 1998 en rondde hij af in 2009. Hij deed daarbij landen aan als Duitsland, Tsjechië, Polen, Rusland maar ook Engeland, Nederland en België.
Aan de fotoserie in het boek gaan een aantal korte artikelen vooraf. Roemers vertelt zelf kort over enkele van zijn ervaringen tijdens het project, waarna H.J.A. Hofland in een artikel in vogelvlucht het ontstaan en verloop van de Koude Oorlog schetst. De angst voor ‘de bom’ is het allesoverheersende thema van zijn korte bijdrage, en ook in de fotoserie komen veel raketinstallaties terug. Per slot van rekening afschrikwekkend middel nummer 1 in die dagen. Nadine Barth gaat in haar stuk juist in op de fotografische aspecten van Roemers werk, die zij omschrijft als een archeoloog, die met zijn camera in plaats van troffel en kwast de sporen van het verleden onderzoekt.
Roemers fotoserie laat de preoccupatie van de twee machtsblokken uit de Koude Oorlog met nucleaire oorlogsvoering zien. Natuurlijk was men ook voorbereid op een conventionele militaire confrontatie en zijn op de foto’s ook oude straaljagers, verroeste tanks of een berg achtergelaten munitie te zien. De meest aansprekende foto’s zijn echter die van ondergrondse atoombunkers en controlecentra, lanceerinstallaties en vervallen kazernes, waar de permanente bezetting immer paraat moest zijn als het noodlottige moment daar zou zijn. Wat daarbij opvalt is dat de ondergrondse schuilkelders in Oost en West er zo inwisselbaar uitzien, in niets zie je de grote tegenstellingen tussen de wereldideologieën die elkaar de wereldheerschappij betwistten. Daarnaast laat het ook een ander aspect zien van de periode, die Roemers in zijn artikel al verwoord: ‘Dezelfde verdediging, dezelfde angst’. Op menselijk niveau zie je hoe in beide kampen mensen zich zo goed mogelijk proberen te beschermen tegen de tegenstander. Nu de militaire centra van weleer er verlaten en verwaarloosd bij liggen zijn ze zo goed als inwisselbaar geworden. Wat rest zijn voornamelijk schroot en brokken beton om op de mestvaalt van de geschiedenis bijgestort te worden.
Een opmerkelijk en interessant aspect aan de foto’s uit het Oostblok is de grote hoeveelheid muurschilderingen die Roemers daar aantrof. Veel meer dan in het Westen zijn daar, natuurlijk deels uit propagandaoverwegingen, op veel plaatsen in kazernes muurschilderingen aangebracht. Veel hebben een militaire inslag die verwijst naar de macht en glorie van de Sovjet-Unie, maar bijvoorbeeld ook in sporthallen zijn veelvuldige sportende personen afgebeeld. Deze taferelen in de verlaten gebouwen geven het geheel een nog desolatere indruk, die tegelijkertijd nieuwsgierig maakt. Een bijzondere serie foto’s, die aan het denken zet. Zeker nu ook de jaren negentig van ontspanning alweer even achter ons liggen en Rusland opnieuw de rol van wereldspeler naar zich toe probeert te trekken.
De tentoonstelling Martin Roemers – Relics of the Cold War in Museum de Fundatie en Kasteel Nijenhuis loopt tot en met 23 augustus 2020.
—
Eerder verschenen op Hereditas Nexus
