De veranderende maatschappelijke positie van georganiseerde religie

[Recensie] Was de becommentarieerde heruitgave van het oorspronkelijk in 1966 verschenen Religion in Secular Society van de Britse socioloog Bryan Wilson noodzakelijk?

Volgens Steve Bruce, inleider en onvermoeibare pleitbezorger van het seculariseringsparadigma, is de vraag stellen hem beantwoorden. De heruitgave vormt een historische correctie op de stiefmoederlijke behandeling die Wilson al jaren ten deel valt: “It is routine for him to be cited in the opening paragraphs of journal articles as the exemplar of egregious errors that those articles intend to correct. […] Better a real than a pantomime villain.” De heruitgave herinnert criticasters eraan wat de oorspronkelijke kern van de secularisatietheorie ook alweer is.

Kernvraag voor Wilson is niet de simplistische vraag of religie totaal verdwijnt, maar de vraag hoe de positie van religieuze organisaties en instituties verandert als mensen zich van de kerk(en) afkeren. Wilson richt zich daarbij op de veranderende maatschappelijke positie van georganiseerde religie; de veranderende rol van religieuze autoriteiten ten aanzien van gelovigen; maar ook op verschillende interne aanpassingen van overtuigingen en organisatiestructuren waarmee geloofsgemeenschappen positie pogen te behouden of verkrijgen.

Wie Religion in Secular Society ter hand neemt moet niet rekenen op een doorwrocht statistisch betoog, maar een op basis van vakliteratuur opgebouwd argumentatief vertoog. De blijvende actualiteit van het boek is Wilson’s nadruk op specifieke, historisch gegroeide politieke verhoudingen. Zijn uitgebreide behandeling van de manieren waarop religieuze organisaties in Amerika en Groot-Brittannië religieuze veranderingen het hoofd bieden, zijn blijvend interessant voor historisch-sociologisch onderzoek.