"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Reuzenarbeid

Maandag, 13 september, 2021

Geschreven door: Willem van der Ham
Artikel door: Jan van den Berg

De vorming van het moderne Nederland in beeld gebracht

Een tot anderhalve eeuw geleden kende Nederland een hausse aan infrastructurele bouwprojecten. Een fraai fotoboek laat zien hoe die fase verliep en hoe het aanzicht van Nederland erdoor veranderde.

[Recensie] Het Nederland van de negentiende eeuw staat niet bekend als een dynamisch land. Dat beeld behoeft bijstelling, zo laat het boek Reuzenarbeid van nai010 uitgevers zien. Beeld kunnen we in dit geval letterlijk nemen, omdat er talloze foto’s zijn gemaakt van de aanleg van kanalen, sluizen, rivierverbeteringen, spoorbruggen en stations.

Dit is geen toeval. In 1860 nam de Tweede Kamer een wet aan die een einde maakte aan de chaos rond de plannen en concessies voor de aanleg van spoorwegen. De staat trok de regie naar zich toe en in no time waren er zeven spoorlijnen in aanbouw. Ook werd werk gemaakt van de aanleg en verbetering van kanalen en het uitdiepen van rivieren als de Waal en de Lek. Tegelijk was de fotografie zo volwassen geworden, dat het mogelijk was de werkzaamheden vast te leggen op de gevoelige (glas)plaat.

Rijkswaterstaat en andere opdrachtgevers voor de bouw van infrastructuur wilden de werkzaamheden graag laten fotograferen. De foto’s gaven een beeld van de voortgang ervan, maar lieten ook de resultaten zien, waarop de ingenieurs en bouwers terecht trots waren.

Boekenkrant

De fotografen hadden zich hun nieuwe vak zelf geleerd, maar hadden doorgaans een achtergrond als kunstschilder. Verstand van compositie en perspectief hadden ze dus al. Dat is te zien op de foto’s in ‘Reuzenarbeid’. Behalve dat de platen een goed beeld geven van de bruggen, sluizen en dergelijke in hun omgeving, zijn ze doorgaans ook zeer fraai.

Soms zijn ze ook bevreemdend. Zo staat er een foto in van de bouw van de eerste Moerdijkbrug. Er staan vier brugdelen op, die, afgebouwd en wel, rustend op zware houten draagconstructies verspreid in de uiterwaarden liggen, wachtend op plaatsing op de pijlers in het Hollands Diep.

De foto is in 1871 gemaakt door Pieter Oosterhuis, die er toen al een carrière van tien jaar op had zitten als infrastructuurfotograaf. Hij was een van de meest productieve beoefenaren van dit vak en er staan dan ook veel van zijn foto’s in Reuzenarbeid.

Hoewel foto’s de hoofdmoot vormen, is er ook aandacht voor de ingenieurs. Neem Pieter Caland; de ontwerper van de Nieuwe Waterweg. Hij zag in dat deze op diepte zou blijven, als de invloed van eb en vloed voldoende zou zijn. De dammen die hiervoor nodig waren, kwamen er echter pas een kwart eeuw na het graven van de waterweg. Intussen hadden baggeraars 56 miljoen kuub grond verwijderd. De kosten hiervan waren Caland een doorn in het oog. Maar het stimuleerde wel de opkomst van baggerbedrijven als Bos en Volker en de werven voor baggermaterieel.

Reuzenarbeid geeft een mooi overzicht van wat we kunnen omschrijven als de vorming van het moderne Nederland. De kanalen, rivieren, polders en spoorlijnen die toen zijn gebouwd, bepalen immers nog steeds grotendeels de contouren van de inrichting van ons land. Daarnaast is het boek een ode aan de ingenieurs en fotografen van de negentiende eeuw.

Eerder verschenen op Tw.nl