Ingehaald door de geschiedenis
In de eerste alinea van Rivier de Lossie biedt Alfred Birney de lezer het vooruitzicht dat er iets intrigerends zal gebeuren, iets dat het leven van de hoofdpersoon voorgoed verandert. En hij doet nog een belofte, namelijk dat de gebeurtenis sluipenderwijs zal plaatsvinden. Beide beloften lost hij in, maar de traag ontsponnen gebeurtenis gaat ten koste van het intrigerende.
‘Het was in mijn veertigste levensjaar. (…) Sluipenderwijs zou het lot me aan een hiaat in mijn bestaan komen herinneren.’
Het lijkt er sterk op dat het inderdaad het lot is dat de hoofdpersoon in Rivier de Lossie naar Schotland leidt. Hij zou eigenlijk optreden in Schotland als gitarist, maar blijft door het uiteenvallen van de band zitten met het vliegticket. Uit nieuwsgierigheid en een verlangen het land van zijn voorouders te verkennen, besluit hij toch te gaan. In Schotland gaat hij op zoek naar zijn wortels.
Zijn zoektocht leidt hem naar Elgin, waar de rivier de Lossie doorheen voert. Daar, in de buurt van Elgin, verkregen zijn voorouders – de Birnies – een baronie voor getoonde dapperheid. In Elgin vindt hij echter weinig aanwijzingen over zijn achtergrond en ook het archief in de bibliotheek biedt geen soelaas. De zoektocht lijkt tot niets te leiden totdat een vrouw, Hazel, aanbiedt om hem te begeleiden naar Birnie Kirk. Daar, op weg naar Birnie Kirk, langs de rivier de Lossie, komen heden en verleden onverwacht samen. Zijn eigen zoektocht en die van Hazel blijken verbonden te zijn en een verrassende ontknoping volgt.
Omdat de hoofdpersoon inderdaad ‘sluipenderwijs’ aan een hiaat in zijn bestaan wordt herinnerd, worden er slechts af en toe aanwijzingen gegeven die werkelijk betrekking hebben op de opmerking in de eerste alinea. Het verhaal gaat dan ook alle kanten op, een echte lijn lijkt te ontbreken. De aanwijzingen zijn zeer subtiel, maar te subtiel, ze zijn haast verborgen in de vele details, beschrijvingen en verhaspelde uitdrukkingen die steeds net iets anders lijken te betekenen.
De relevantie gaat daardoor aan je voorbij. De eerste alinea van de novelle doet vermoeden dat je als lezer iets bijzonders staat te wachten, maar de gebeurtenissen die de hoofdpersoon meemaakt en de gedachten die hij heeft lijken daarmee niet te rijmen. Rivier de Lossie staat vol met cryptische zinnen als deze:
‘Margareth Bishop koos haar volk uit. Maar waarom had ze mij eigenlijk uitgekozen?’
‘Bladerloze, schonkige bomen rezen hier en daar uit de glooiende bestrating op en grijnsden me toe onder een gebroken nachtelijke lucht.’
Aan de ene kant laat dit de vaardige schrijfstijl van Alfred Birney zien, die uitblinkt in zorgvuldigheid en subtiliteit. Maar aan de andere kant vertraagt het het verhaal zo, dat het doel of zelfs maar de richting die Birney in de eerste alinea uitzette, nooit bereikt lijkt te worden. Daardoor verzwakt de aandacht voor het verhaal en loop je kans om de echte lijn, de betekenis van de verhaalelementen te missen.
En aangezien die aanwijzingen juist de stukjes zijn van een puzzel die aan het eind zouden moeten samenvallen, kun je als lezer al gauw de weg kwijt raken. Het mooi gecomponeerde slot van Birneys roman kon ik dan ook niet ten volle bewonderen. Ondanks de met negenentachtig bladzijden beperkte lengte van het verhaal doet Rivier de Lossie de lezer verdwalen in allesoverheersende traagheid.
