Familiegeschiedenis uit de DDR
[Recensie] Natuurlijk kun je de geschiedenis van de DDR op een degelijke, historisch verantwoorde manier in een lijvig boek onder de aandacht proberen te brengen. Nuttig, ongetwijfeld, maar of het verhaal dan ook de belangstellende leek bereikt? Ik ben bang van niet of het moeten enorme doorzetters zijn. Maxim Leo pakt het anders aan. Hij beschrijft dezelfde geschiedenis maar dan via zijn familieleden. Door te lezen hoe hun levens bepaald werden door de ontwikkelingen in aanloop naar, tijdens en op het einde van de DDR wordt het geheel veel menselijker en boeiender. Alsof je een roman leest, met een open einde…
Maxim Leo (Oost-Berlijn, 1970) studeerde politicologie aan de Vrije Universiteit van Berlijn en het Institut d’Etudes Politiques de Paris. Hij begon zijn journalistieke carrière in 1995, toen hij een jaar lang nieuwsredacteur voor RTL was. Sinds 1997 werkt hij als redacteur voor de Berliner Zeitung. In 2002 won hij de Duits-Franse prijs voor Journalistiek en in 2006 werd hem de prestigieuze Theodor-Wolff-Preis toegekend. Rode liefde, een Oost-Duitse familiegeschiedenis won in 2011 de Europese Boekenprijs. Maxim Leo woont met zijn gezin in Berlijn.
Toen Leo 19 jaar was, viel de Muur. De euforie, de nieuwe mogelijkheden, het opbouwen van een ander leven, het stichten van een gezin, maakten dat onbeantwoorde vragen over vroeger naar de achtergrond verdwenen. Totdat zijn grootvader Gerhard een beroerte kreeg en zijn spraakvermogen verloor. Het maakte bij Leo het besef wakker dat het voor veel antwoorden al te laat was en dat als hij zijn familiegeschiedenis (en daarmee de geschiedenis van het land waarin hij groot gebracht was) wilde kennen, hij snel op onderzoek uit moest.
Als familieonderzoeker stonden zijn ouders en grootouders hem dit keer wel toe de vragen te stellen die vroeger ontweken werden. Ook de zeer persoonlijke. Samen met de Stasi- en andere archieven, de dagboeken en bewaarde brieven was Leo in staat een volledig beeld te geven van hoe de verschillende generaties zich gedurende deze hele periode van opbouw, onderdrukking en langzame ontworsteling hebben gedragen èn gevoeld.
Eerlijkheid stond voorop en omdat het hele boek vanuit het ik-perspectief is geschreven lezen we ook de pijn die de zoon voelt als hij zijn moeder vragen stelt over kwesties die haar nog steeds verdriet doen. Het kost geen enkele moeite de dilemma’s te begrijpen waar menigeen in de DDR mee worstelde. En mee te voelen met de hoofdpersonen in het boek.
Inmiddels is het duidelijk dat zowel West als Oost de zaken zo probeerden voor te stellen als hen het beste uitkwam. Voor velen in het Westen was de val van de Muur destijds nogal een verrassing. In Leo’s boek lees je wat er aan vooraf gegaan is aan de andere kant van de grens. Ook geeft hij antwoord op de vraag waarom het zo uit de hand gelopen is, waarom de dromen en idealen uit de beginperiode van de DDR uiteindelijk niet verwezenlijkt werden.
Elk van de hoofdrolspelers in zijn familie krijgt apart aandacht, waarbij ook hun voorgeschiedenis en de onderlinge contacten aan de beurt komen. De jeugd van de grootvaders is er in verwerkt en in de ontwikkeling die zijn moeder doormaakt, komt ook haar grootvader aan de beurt: niet alleen omdat hij een beslissende rol speelde in haar besluit uit de Partij te stappen en haar eigen leven weer in de hand te nemen, maar ook vanwege de rol die hij speelde in de aanloop naar de oprichting van de DDR.
En zo komt alles samen: de geschiedenis en de persoonlijke beleving ervan door de ogen van vier generaties. In een heldere, prettig leesbare stijl, eerlijk beschreven, zonder wrok en met begrip. Dat kon waarschijnlijk ook alleen maar zo geschreven worden door iemand van zijn generatie. Tegen de tijd dat Leo politiek bewust begon te worden en te maken kreeg met de belemmeringen en krampachtige onderdrukking binnen de DDR waren de eerste barsten in de Muur al zichtbaar.
—
Eerder verschenen op Mijn Boekenkast
