Voor de tweede keer heb ik een gesprek met Martine Kamphuis. Was vorig jaar de aanleiding het verschijnen van haar young adult boek, Dit mag niemand weten, dit keer staat haar nieuwste thriller, De Kliniek, in het centrum van de aandacht. Opnieuw spreken we elkaar via FaceTime. Op mijn vraag hoe het nu met haar is, antwoord ze positief.
Martine: ‘Goed, in grote lijnen goed. Mijn leven loopt relatief gewoon door. Ik moet wel voorzichtig zijn omdat mijn moeder wat ouder is en kwetsbaar en ik veel voor haar zorg. Dus in die zin ben ik heel voorzichtig. Maar wat werk betreft [noot R: Martine is psychiater], er zijn wat aanpassingen geweest, maar verder gaat dat door. In de eerste lockdown was het voornamelijk videobellen, maar nu toch ook veel face-to-face contacten. Dus in díe zin heb ik er wat minder last van. Verder was ik toch al geen grote shopper. Horeca is jammer, maar dat vindt ook wel zijn weg.
Maar kijk je naar zorginstellingen of naar een TBS kliniek, of een gevangenis, dan komen er veel problemen bij. Dat was heel uitdagend bij mijn research voor mijn nieuwe boek, De Kliniek. Ik heb zelf in de TBS gewerkt, maar dat is een tijd geleden. Een goede vriendin van mij werkt daar nog steeds. Die kon ik raadplegen. Daarnaast is er een podcast gemaakt over TBS instellingen, waarvan de laatste aflevering gemaakt is in deze coronatijd. Dat was heel erg interessant. Je kunt niet zeggen: we sturen iedereen naar huis en we gaan dicht. Je kan zo goed mogelijk de regels volgen, maar niet helemaal. Dat geldt voor meerdere afdelingen in de psychiatrie natuurlijk. Zoals de acute afdeling voor verwarde mensen. Dat wordt heel lastig om daar goed de anderhalve meter te houden. Het was heel leuk dat die podcast er was, omdat deze een mooi inkijkje gaf hoe de impact van corona op een TBS kliniek was. Ik was druk aan het schrijven toen de corona crisis kwam. Ik kon wel doen alsof er niks aan de hand was, maar dat vond ik ook niet helemaal kloppen.’
Roelant: ‘Je hebt het leuk in je verhaal verwerkt, vind ik. Op een gegeven moment schrijf je over dat geen-handen-schudden dat ze daar even aan moest wennen, maar dat dat wel een stuk hygiënischer was. Eigenlijk een klein voordeel.’
Martine: ‘Precies, ik heb het in het verhaal verwerkt, maar niet op een in-your-face manier.’
Roelant: ‘Je schrijft ook ergens dat het voor criminelen een uitkomst is, die mondkapjes.’
Martine: ‘Maar dat heb ik ook vaak gedacht, hoor. Ik heb natuurlijk toch een beetje een brein dat op zoek is naar… als je een delict wilt plegen, hoe doe je dat? Mondkapjes zijn een uitkomst!’
Roelant: ‘Heb je nu in deze tijd meteen ook méér tijd om te schrijven?’
Martine: ‘Dat valt eigenlijk tegen. Ik heb drie volwassen zonen waarvan er nog een thuis woont, en de anderen regelmatig komen aanschuiven en op de bank ploffen en hun tas vol was op de grond dumpen.’ [we lachen beide hartelijk]
Roelant: ‘Wat in ieder geval veel scheelt in je research is dat je de wereld van de TBS, waar je boek zich afspeelt, heel goed kent. Ik weet van jouw uitgever [Ilse van de Crime Compagnie] dat zij dol is op mensen uit het veld die door hun eigen expertise een zo waarheidsgetrouw beeld kunnen neerzetten.’
Martine: ‘Dat klopt. Het is een heel ander verhaal als iemand een keertje meeloopt in zo’n kliniek. Ik weet nog van iemand die dat een dagje gedaan had en geschokt was dat bij een urinecontrole er echt iemand naast stond om te kijken of dat correct ging. Dat zijn dingen… daar schrik ik niet van, daar zit ik middenin. Als je als buitenstaander research doet kunnen er heel veel elementen inzitten die kloppen, maar vaak rammelt er dan toch iets. Ik vond het ook heel leuk om over die setting te schrijven. Het leuke van de psychiatrie is ook dat ik nooit dingen van patiënten precies hoef te gebruiken, omdat de instellingen ook bevolkt worden door de medewerkers. [lachend] En daar lopen er een paar rond…. Uit het leven gegrepen, zeg maar. Ook gebeurtenissen die uit het leven gegrepen zijn. Hoe geslotener de instelling, hoe groter de kans is op ontsporen. En dat is heel leuk om in mijn boeken te gebruiken. Soms is de realiteit zo bizar dat je dat niet kunt verzinnen. Zo hoorde ik ooit op een congres een verhaal over een patiënt die in totaal drie verschillende behandelaren bezwangerd had. Als je dat zo zou opschrijven, zou iedereen zeggen dat is overdreven, maar het is gewoon realiteit. Gelukkig wel heel uitzonderlijk.’
Roelant: ‘In je boek laat je één vrouwelijke patiënt rondlopen tussen allemaal mannen waaronder ook zedendelinquenten. Is dat niet de kat op het spek binden?’
Martine: ‘De bedoeling van TBS is de mensen klaar te maken voor een terugkeer naar de maatschappij. Dan zou het niet reëel zijn om zo’n iemand alleen tussen mannen te laten zitten. De overgang wordt dan veel te groot. En hoe ga je dan de eerste tekenen zien dat er weer iets aan het broeden is? Je wilt een bepaalde ruimte laten, maar tegelijkertijd alles 100% veilig houden en dat geeft een moeilijke spagaat. De TBS heeft op zichzelf al een onderdrukkende cultuur. Angst, macht, gesloten deuren, rammelende sleutels. Macht heeft het risico om mensen te corrumperen.’
Roelant: ‘Dat zie je ook duidelijk in Amerika nu. (Dit gesprek vond plaats voor de inauguratie van Biden) Hoe kijk jij daar tegen aan, trouwens? Jij hebt in Amerika gewoond.’
Martine: [aarzelend] ‘Ja… ik vind het een heel gevaarlijke man. Ik moet gelijk denken aan vergelijkbaar gevaarlijke mannen die dit continent heeft voortgebracht. Maar dan denk ik aan héél foute mannen. Maar de risico’s zijn dan ook enorm! Als die man echt door het lint gaat, of zich zo gekrenkt voelt… Alles bij elkaar heb ik vijf jaar in Amerika gewoond. Met één vriendin daar heb ik nog steeds contact. En die schaamt zich gewoon voor wat er nu aan de hand is in haar land. En als je dan Trump hoort praten over zijn eigen dochter “wat een lekker ding dat is”, over het feit dat hij zijn eigen dochter seksueel aantrekkelijk vindt. Dat is toch stuitend! Dat je zoiets denkt, is al opmerkelijk, maar dat je niet eens het besef hebt om te denken dat het niet handig is om dat ook te zeggen… ‘
Roelant: ‘Je schrijft ook letterlijk in je boek over de strategie die iemand toepast: zodra er iets misgaat alle schuld buiten zichzelf leggen en daarbij zo hoog van de toren blazen dat de ander geïntimideerd wordt. Dat geldt zowel voor Trump als voor een personage in jouw boek.’
Martine: ‘Dit is iets wat je binnen een bepaald slag relaties ook veel ziet gebeuren.’
Roelant: ‘Het is grappig dat je het boek met dit voorval begint, zo’n man die bij een botsing met Sanne meteen bij haar de schuld legt, en dat je later in het boek daarop terug komt.’
Martine: ‘Ook in werksituaties kom je mensen tegen die zich van een dergelijke strategie bedienen. Helemaal als er sprake is van machtsverschillen. Een co-assistent is het laagste van het laagste in de hiërarchie. Even heb ik overwogen om van mijn hoofdpersoon een co-assistent te maken, maar ik heb er toch voor gekozen om haar een pas afgestudeerd arts te laten zijn. Dan heb je meteen dat keerpunt tussen student en werkende te pakken. Een grote verandering in je leven.’
Roelant: ‘Opmerkelijk ook hoe je beschrijft dat Sanne zo jaloers is op haar studievriendinnen als die een super leuke baan weten te bemachtigen. Herken je dat uit je eigen begintijd?’
Martine: ‘Oh, zeker. Dat vergelijken begint al aan het einde van je studie. Je zat altijd met veel te veel co-assistenten op één afdeling. Je moest gewoon extra vroeg komen om wat handelingen te kunnen verrichten, zoals prikken. Anders kwam je niet aan de beurt. Soms kreeg je maar één patiënt per dag en die was dan ook nog extreem moeilijk te prikken. De manier waarop er vervolgens vergeleken werd onderling was vreselijk. Als je bij en operatie een haak mocht vasthouden, nou dan lag de wereld aan je voeten. Ik herinner me bij de co-schappen chirurgie in een ziekenhuis vlak bij een psychiatrische instelling. Dan kwam er een patiënt binnen die zich aan alle kanten gestoken en gesneden had met een schaar. Dan werden alle co-assistenten chirurgie opgeroepen om te komen hechten. Ja, dat hechten was ook zo’n ding. Verrichtingen, daar ging het om. En maar vergelijken, dat voortdurende wedijveren. Vreselijk. En dan ook nog eens van alle kanten afgezeken worden.’
Roelant: ‘Dan kun je je bijna voorstellen dat later de nieuwe artsen vaak hetzelfde doen tegen de volgende groep co-assistenten.’
Martine: ‘Dat is heel interessant. Dat zie je al bij ontgroening, maar ook bij seksuele delicten. Dat zit ook in het eerste WP boek van mij. Hoe slachtoffers daders worden. Met dat soort mensen zitten de TBS klinieken vol.’
Roelant: ‘En dat levert dan weer spannende boeken op. Dank je wel, Martine, voor dit fijne gesprek.
Roelant
Perfecte Buren
Eerder verschenen op Perfecte Buren.
