De handelsroutes werden Romeinse snelwegen
[Recensie] De Romeinen waren een vernuftig volkje met hun technieken en uitvindingen op het gebied van wegen. Toch waren de Romeinen zeker niet de eersten die wegen bouwden. De bewoners van de Lage Landen maakten in de brons- en ijzertijd al gebruik van knuppelpaden gemaakt van boomstammetjes. Meestal maakten ze echter gebruik van paden die waren uitgesleten in het landschap door langdurig gebruik. Toen de Romeinen omstreeks het jaar 19 voor Christus onze regionen binnenvielen, kwam hier verandering in. De oorspronkelijk Keltische handelsroute tussen Boulogne en Keulen werd door Romeinse soldaten heraangelegd en veranderde in een Romeinse hoofdweg. Deze 400 kilometer lange weg wordt tegenwoordig de Via Belgica genoemd. De Via Belgica is een van de vele wegen die door Nederland liepen. In de publicatie Romeinse wegen in Nederland wordt aangetoond hoe het Romeinse wegennet niet alleen infrastructuur bracht, maar ook beschaving. Nederland werd letterlijk op de kaart gezet. Daarbij is één van de belangrijkste conclusies uit het boek dat de Romeinse wegen in Nederland niet uniform waren. Het uiterlijk van de wegen kon per streek verschillen, maar ook zelfs tussen baanvlakken van dezelfde weg. Ook is er aan de hand van antieke bronnen veel gespeculeerd over een standaardbreedte van Romeinse wegen, maar in de praktijk is daar weinig van terug te vinden. Toch hebben alle Romeinse wegen ondanks deze regionale verschillen hetzelfde uitgangspunt: ze maken deel uit van het enorme internationale wegennetwerk.
In het eerste hoofdstuk wordt een korte introductie gegeven over de Romeinse wegenbouw en het onderzoek hiernaar, zodat de lezer de nodige basiskennis heeft, waarna vervolgens kan worden toegespitst op de specifieke regionen waar de Romeinse weg is onderzocht. In Romeinse wegen in Nederland beperken de auteurs zich tot de ‘snelwegen’ in het gebied van het huidige Nederland die we kennen uit historische bronnen. Aan de hand van archeologische opgravingen en waarnemingen worden in een tiental hoofdstukken delen van deze wegen gereconstrueerd zodat de lezer een beter beeld krijgt van het aanzicht van deze gebieden in de Romeinse tijd. In het boek wordt doorlopend duidelijk dat het herleiden van de Romeinse wegen een continue puzzel is die veel interdisciplinaire samenwerking vergt. In het boek komt deze samenwerking van disciplines duidelijk aan bod en wordt er helder aangetoond hoe de verschillende bronnen elkaar aanvullen. Archeologen en historici die Romeinse wegen in Nederland bestuderen, maken in het bijzonder dankbaar gebruik van drie bronnen uit de oudheid: de Tabula Peutingeriana (Peutingerkaart), het Itinerarium Antonini (Reisboek van Antoninus) en de Cosmographia Ravennatis (Kosmografie van Ravenna). De auteurs van het boek zijn dan ook zowel archeologen als historici die in de publicatie gretig gebruik maken van de verscheidenheid aan bronnen: van beschrijvingen van oudheidkundigen tot oude kaarten, toponiemen, vindplaatsen en landschapskaarten en van de nieuwe generatie gedetailleerde hoogtekaarten zoals het Actueel Hoogtebestand Nederland tot archeologie opgravingen. De combinatie van deze onderzoeksmethoden zorgt er voor dat de Romeinse wegen in Nederland her en der terug te vinden zijn en een historisch verantwoorde reconstructie kan worden gemaakt. Paul van der Heijden in zijn laatste hoofdstuk:
“Na onze rondgang door de provincies kunnen we concluderen dat Romeinse wegen in Nederland zich lastig laten traceren. Veel van de wegen zijn verdwenen of liggen onder een dikke laag zand of klei. Maar het combineren van verschillende onderzoeksmethoden kan veel informatie opleveren.” (p. 113)
Zoals gezegd maken de auteurs gretig gebruik van allerlei soorten bronnen. Toch is duidelijk te merken dat het merendeel van de auteurs een archeologische achtergrond heeft. Dat is op zich niet storend, maar dat betekent wel dat een werk als Romeins verkeer. Weggebruik en verkeersdrukte in het Romeinse Rijk (2014) van Cornelis van Tilburg dat ingaat op het gebruik van de wegen, de verkeersregels, de weggebruikers en het wegennet an sich niet wordt aangehaald, waardoor de vergelijking tussen de wegen in het Nederlandse gebied en die in de rest van het Romeinse Rijk minder in perspectief wordt gezet. Desalniettemin is het een prachtige publieksuitgave geworden waarin zeer uitgebreid de verschillende gebieden van Romeins erfgoed in Nederland worden besproken: van de ‘kleine muur van Hadrianus’ in Zuid-Holland tot de brug bij Cuijk en van de Romeinse villa op de Herkenberg in Meerssen tot de tempel bij Elst. De prettig geschreven teksten worden begeleid met prachtige impressies en foto’s van eigentijdse reconstructies, opgravingen en vondsten.
Een mooie aanvulling op de tekst over de Romeinse wegen, vormt de bespreking van de manieren waarop men deze vandaag de dag weer zichtbaar wil maken voor het publiek. Het boek gaat namelijk niet alleen in op de resten van de Romeinse wegen in Nederland en hoe deze in onze streken meer brachten dan alleen een wegennet, maar ook op de manier waarop vandaag de dag het Romeinse verleden herbeleefd kan worden. Want hoewel de Romeinse wegen al vele eeuwen meters diep onder de grond liggen, zijn de wegen ondanks de tand des niet in de vergetelheid geraakt. Sterker nog, in sommige streken zijn de wegen weer zichtbaar gemaakt. De provincie Limburg en de zes gemeentes die tegenwoordig langs de voormalige Via Belgica liggen hebben een ambitieus plan ter hand genomen om de weg weer beleefbaar en zichtbaar te maken. Ook bij Elst is een eigentijdse reconstructie van de weg gemaakt en een gedeelte van de Romeinse Maasweg tussen Malden en Molenhoek is zelfs nog steeds in gebruik als fietspad. Daarnaast doet de regio Nijmegen mee aan een grensoverschrijdend project waarbij een toeristische fietsroute is gemaakt geïnspireerd op de Via Romana.
Al met al is Romeinse wegen in Nederland een zeer mooi verzorgde en informatieve uitgave over het Romeinse wegennet in Nederland en de culturele erfenis die de Romeinen op deze manier met zich meebrachten. De vele prachtige impressies zorgen ervoor dat de lezer zich ook goed kan voorstellen hoe de streken er in de Romeinse periode uitzagen. Daarbij vormen de tien hoofdstukken van de verschillende auteurs één geheel en wordt je als lezer op aangename wijze langs de verschillende Nederlandse streken waar de Romeinse weg doorheen liep geleid. Kortom, liefhebbers van de Romeinse geschiedenis zullen dit boek met plezier lezen en zeker ook worden aangespoord om enkele (zichtbare) resten van de weg te bezoeken.
—
Eerder verschenen op Hereditas Nexus
