Woorden kunnen geen kwaad, toch?
[Recensie] Kristalhelder kritisch, zo kan dit fors uitgevallen essay het best worden gekarakteriseerd. Roxanne van Iperen steekt een thermometer in de maatschappij anno 2022. Wat ze vindt is een onaangename waarheid.
Het boekje start met deze disclaimer: “In dit essay heb ik een grote hoeveelheid aanhalingstekens gebruikt. Die aanhalingstekens duiden niet op citaten, tenzij dit in de zin zelf wordt vermeld. Het gaat om woorden of uitdrukkingen die anno 2022 wereldwijd door invloedrijke mensen worden gebruikt om een waarheid of realiteit te verkondigen die ik niet wil overnemen, omdat ze niet door controleerbare feiten worden ondersteund. Sommige termen worden al ondubbelzinnig in het dagelijkse leven gebruikt, in Nederland of elders, en dragen daarmee bij aan bewustzijnsvernauwing, bagatellisering of het ethisch in slaap wiegen van mensen.”
Veelzeggend, omdat ‘woorden’ is waar het in deze tijd om draait. Woorden kunnen worden verdraaid. Misbruikt. Ingezet worden als gluiperige suggesties. Vreemde verbanden suggereren. Nare connotaties hebben. Hitsen. Kwetsen. Ruien. We kunnen stellen dat in dit tijdsgewricht niet alle woorden, uitdrukkingen, namen, historische zaken en politieke stromingen zoals we die denken te kennen, de vertrouwde betekenis meer hebben.
‘Newspeak’, zoals Orwell dat woord muntte, gebruiken we volop in de dagelijkse realiteit. Een woord, of taal in algemene zin, wordt door uiteenlopende groepen gebruikt. Met al even uiteenlopende doelen, bijvoorbeeld om het politieke klimaat te beïnvloeden. Positief én negatief. Dat manipuleren werkt verbazend goed. Geholpen door veel gedeelde sociale kanalen en trechterende algoritmes, beïnvloeden fake news en complottheorieën enorme groepen mensen. Het gevolg: de waarheid wordt diffuus. En meteen daarna: wat is dan eigenlijk de waarheid?
Handig ingedeeld in hoofdstukken start van Iperen met het eerste essay Waar we zijn met twee sprekende voorbeelden:
“De tekst van een lokale verkiezingsposter voor de VVD luidt: ‘Een uitkering is een lekkere hangmat.’
FvD-leider Thierry Baudet zegt op een partijbijeenkomst: ‘Dit is het Stunde Null-moment voor onze generatie, zoals dat voor de joden in 1945 was…’”
Het zijn teksten die genieperig weliswaar suggesties wekken, maar juridisch zo doortimmerd in elkaar steken dat ze niet strafbaar zijn. Wat precies is wat de mensen achter die teksten beogen: een realiteit die hen niet bevalt, proberen te ontwrichten.
Van Iperen laat in een geschiedenislesje zien hoe het (politieke) klimaat in Nederland van openheid en tolerantie verschuift naar, laten we zeggen, andere waarden. En wat daarvan de gevolgen zijn. Zo gaan we van ‘Nativisme’ (het rechts-populisme) naar ‘de vreemdeling’ (xenofobie) naar ‘Welvaartschauvinisme’ (bang voor verlies van geld en goederen), tot aan ‘Wellness-rechts’ (sociale media influencers uit de wellness-hoek).
Die laatste categorie lijkt op het eerste gezicht wat vergezocht, maar ook hier maakt de schrijver met een gedegen onderbouwing aannemelijk dat die stroming zeker ook meewerkt aan de stigmatisering van (groepen) mensen en zelfs uit aan het groeien is tot een heuse ideologie.
Alles bij elkaar een leerzame tocht langs schuivende panelen, in een iets andere betekenis dan die de PvdA aan die term gaf in 1987. Dit boekje draagt een serieuze waarschuwing uit. Een waarschuwing die we beter serieus kunnen nemen.
—
Ook verschenen op Nico’s recensies en Tiktok
