Verfrissende kijk op man-vrouw verhouding in de Gereformeerde Kerk
Recensie van Almatine Leene: Samen dansen in de kerk. Als mannen en vrouwen op God lijken.
De auteur
Almatine Leene is theoloog, als docent verbonden aan de Gereformeerde Hogeschool in Zwolle en als onderzoeker aan de universiteit van Stellenbosch, Zuid-Afrika. Dit boek is een toegankelijke bewerking van haar proefschrift Triniteit, antropologie en ecclesiologie uit 2013. Als lid van de Gereformeerde Kerken (Vrijgemaakt) diende ze in het deputaatschap dat zich bezon op de vraag of de ambten opengesteld kunnen worden voor vrouwen (en waarop het antwoord in hun rapport ‘ja’ was).
Thematiek
In de orthodoxe gereformeerde kerken is het voor vrouwen niet toegestaan om predikant of ouderling te zijn. De discussie over de rol van mannen en vrouwen in de gemeente wordt doorgaans gedomineerd door zogenaamde ‘zwijgteksten’: gedeelten uit het Nieuwe Testament waarin de apostel Paulus vrouwen een aan de man ondergeschikte rol toedicht.
Almatine Leene benadert de man-vrouw thematiek in dit boek op een niveau dieper: ze steekt af naar het karakter van God zelf en wil dat karakter bepalend laten zijn voor hoe man en vrouw zich tot elkaar verhouden. God is namelijk volgens de christelijke traditie drie-enig, en daarom in de kern ‘relatie’. Aangezien de mens naar Gods beeld is geschapen is ook de mens gemaakt als een relationeel wezen. Leene is niet bepaald de eerste die op deze manier de mens spiegelt aan de relationele God. Ze baseert zich vooral op de theoloog Karl Barth die in de twintigste eeuw dezelfde dingen schreef. Maar het is een verfrissende en originele stap om in tamelijk muffe kerkelijke discussies over de rol van mannen en vrouwen eens tot het niveau van ‘God zelf’ op te stijgen.
Kern van het boek
Als het gaat over de drie-eenheid zijn er een hoop oude woorden uit de traditie die probeerden de relaties tussen de drie goddelijke personen te beschrijven. Eén van die woorden is perichorese, dat duidt op de wederzijdse doordringing van de drie personen. Leene hoort daar het woord ‘choreografie’ in en beschrijft de drie-eenheid dan ook als een perfecte liefdesdans. Die volmaakte harmonie, die zowel de eenheid als de ‘drieheid’ bewaart is de blauwdruk voor menselijke relaties en in het bijzonder de relatie tussen man en vrouw.
Taalgebruik
Het komt bijna nooit voor dat je een boek leest dat zo kraakhelder is geschreven. Er staat geen zin in die niet goed loopt of die niet te begrijpen is. Helaas levert dat wel tamelijk fantasieloos en soms zelfs behoorlijk kinderachtig proza op. Het is wat glad en braaf allemaal. Een voorbeeld waarin Leene haar lezers weer eens als kleuters en bovendien in vals-romantische stijl adresseert: “Adam en Eva hadden een droomrelatie. Ze hielden enorm veel van elkaar en maakten nooit ruzie. Ook met de Schepper stonden ze voortdurend in contact. Maar… toen kwam de slang. Hij suggereerde dat ze dom waren als ze genoegen namen met hun identiteit als beeld van God. Wisten ze niet dat ze zelf God konden zijn? Ze hoefden alleen maar te eten van de boom van kennis van goed en kwaad. En dat deden ze.”
Reden om dit boek niet te lezen
Niet alleen de stijl is vaak wat aan de kinderachtige kant, ook de theologische analyse is soms simplistisch. Zo loopt Leene de theologiegeschiedenis door en moeten we bijvoorbeeld weer het cliché aanhoren dat Augustinus alleen maar rekening hield met het verstand en dat lichamelijkheid er voor hem niet toe deed.
Bovendien kun je je afvragen of dat goddelijke mysterie van de drie-eenheid zich er wel toe leent om als ‘blauwdruk’ voor menselijke relaties te dienen. In de traditie is de drie-eenheid juist ook de ultieme uitdrukking van het ‘apofatische’ – het onkenbare en onzegbare – karakter van God geweest. Wordt nu niet zelfs Gods onkenbare wezen ‘gepolitiseerd’, dat wil zeggen onderdeel van een discussie waarin het vooral gaat over mensen en hun belangen?
Reden om dit boek wel te lezen
Het is opmerkelijk genoeg dat Leene als jonge vrouwelijke theoloog in de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt een onbekommerd, fris en rustig betoog aflevert voor de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen en dat dat betoog niet weggehoond wordt. Integendeel, er wordt serieus naar geluisterd.
Als je geïnteresseerd bent in de rol van mannen en vrouwen – in de kerk, of in het algemeen – dan biedt dit boek een originele insteek door af te dalen naar een dieper niveau. Leene presenteert deze wereld op een manier die fundamenteel is voor iedere theologische visie, namelijk als gave van een zichzelf schenkende God, die tot in z’n diepste wezen ‘relatie’ is.
—
Eerder verschenen in Trouw
