Fantastisch neergezet personage
[Recensie] Jakub Małecki is een bekende auteur in Polen. Zijn roman Roest werd in 2020 vertaald in het Nederlands. Saturnin, oorspronkelijk uit 2020, werd in 2022 vertaald door Karol Lesman. Net als zijn vorige boek speelt het verhaal voornamelijk op het platteland van Polen en is de Tweede Wereldoorlog zeer aanwezig.
Bij veel naoorlogse Poolse schrijvers is de Tweede Wereldoorlog – net als de Sovjetbezetting – een belangrijk thema. Małecki is geboren in 1982 en kan niet putten uit zijn eigen ervaring als het om de oorlog gaat, maar hij weet in Roest wel autobiografische elementen in zijn verhaal te stoppen. In een nawoord laat hij weten dat Irka, de zus van de hoofdpersoon, zijn grootmoeder was. Deze hoofdpersoon is de 96-jarige Tadeusz, die op een dag in 2014 wegloopt van huis.
Verdwenen opa
Zijn kleinzoon Saturnin krijgt een telefoontje van zijn moeder met de mededeling dat opa is verdwenen. Hij rijdt een dag later naar zijn geboortedorp Kwilno. Het verhaal in zeven delen schakelt tussen het heden van de kleinzoon Saturnin en het verhaal van zijn opa uit de oorlog. Małecki is er een meester in deze verhalen op elkaar te laten aansluiten. Tussendoor vlecht hij nog de geschiedenis van de moeder erin en geeft hij een mooi beeld van de tegenstellingen tussen stad en platteland. Voor Saturnin voelt terugkeren naar zijn geboortedorp als een jetlag. De anonieme gezichten op het scherm en de Ikeameubeltjes tegenover een echte moeder aan de oude keukentafel: “die twee werelden waren gewoon zo verschillend van elkaar dat ze niet door een en dezelfde persoon bewoond konden worden.”
Saturnin weet niet wat zijn zwijgzame grootvader heeft meegemaakt en probeert hem al jaren tot praten te bewegen. Hij woonde samen met hem en zijn moeder in het dorpje Kwilno. Zijn moeder en opa wonen er nog steeds. Tadeusz is een zachtaardige man. Hij staat altijd vroeg op om te werken op het land, vaak tot in de avond. Hij staat dan vaak bij een bosje in de tuin, schijnbaar te wachten op iets. Saturnin bleek op jonge leeftijd over een enorme kracht te beschikken. Zijn opa stimuleerde hem om te gaan trainen. Hij werd al snel een prijswinnende gewichtheffer. Na wat blessures moest hij stoppen met sporten. Nu in hij een eenzame man met overgewicht en een lijf vol sproeten.
Verhaal van opa
Małecki werkt stapsgewijs naar het verhaal van de grootvader toe. Via een oude kennis van de Saturnins moeder krijgen ze een tip waar hij heen kan zijn gegaan: naar een plek 100 kilometer verderop waar hij aan het begin van de oorlog is gestorven. Daar vinden zij hem inderdaad. Het beeld dat Małecki schetst van de begindagen van de oorlog in 1939 is ontroerend. De jongens die vanuit de dorpen werden gemobiliseerd wisten nergens van. Tadeusz had nog nooit een Duitser gezien. Eindeloos liepen ze door de bossen zonder enig richtinggevoel. Na een eerste aanval was de helft van hun groep al gesneuveld en Tadeusz zelf gewond. Hij gaat naar huis om te herstellen en vindt dat hij na genezing moet terugkeren naar het leger. Hij fantaseert daarna over hoe de geschiedenis mogelijk zal verlopen als hij sneuvelt. Dit gebeurt echter niet, maar de werkelijkheid is voor hem te pijnlijk om te accepteren.
Saturnin is een geslaagde roman over – alweer – de Tweede Wereldoorlog. Maar naast dit thema weet Jakub Małecki vooral het personage Saturnin, de mislukte kampioen gewichtheffen, fantastisch neer te zetten. Ook de moeder en de depressieve, wereldvreemde vader zijn erg sterk. Ik hoop op meer Nederlandse vertalingen van zijn werk.
—
Eerder verschenen op Uitgelezen Boeken
