"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Schaduwstad

Maandag, 16 juli, 2012

Geschreven door: Fleur Jurgens
Artikel door: Karlijn de Winter

De journalist als irritante bromvlieg

Fleur Jurgens is journalist voor HP/De Tijd en schreef eerder twee non-fictieboeken, Leve de burgertrut (2007) en Het Marokkanendrama (2007). In De Groene Amsterdammer werd ze ervan beticht de geloofwaardigheid van de onderzoeksjournalistiek te schaden: haar werk ‘draait niet om geloofwaardigheid, maar om de bevestiging van een meestal modieus gelijk’. Nu is Jurgens’ debuutroman Schaduwstad verschenen, waarin wederom de Marokkaanse gemeenschap de hoofdrol speelt. Maar ditmaal stelt ze zelf de geloofwaardigheid van de journalistiek ter discussie.

[Deze recensie verscheen eerder op Athenaeum.nl.]

Herkenbare verhalen?

Herman Bul, de hoofdpersoon van Schaduwstad, is al jaren onderzoeksjournalist voor het weekblad De Observator – vergelijkingen met HP/De Tijd liggen voor de hand. Hij is er een van de oude garde: geschoold in het plegen van grondig research en degelijke verhalen, en met een sterk geloof in de onafhankelijkheid en de oprechte bedoelingen van de journalistiek:

‘”Mijn doel? Journalistiek bedrijven, nieuwe feiten aan het licht brengen. De waarheid, daarvoor is de Obs toch zeker bedoeld?”’

Pf

In het citaat klinkt al door hoezeer Bul in verdedigende stellingen is gedreven. De Observator buigt de laatste jaren steeds meer voor wat de lezer wil lezen en wat de uitgever en de afdeling marketing denken dat goed is voor het blad. Herkenbare verhalen, BN’ers – dat is wat trekt. Tot zover weinig nieuws. Het is een klaagzang die al lang een cliché geworden is en op zichzelf niet interessant is om een roman omheen te bouwen.

Nachtelijke ontdekkingen

Maar er is meer. Herman Buls eigen geloof in zijn rol als objectieve ‘observator’ gaat namelijk ook scheuren vertonen. En dat komt niet doordat zijn blik vertroebeld raakt door oplagecijfers, maar doordat hij te veel verstrikt raakt in zijn onderzoek. Het begint allemaal met de scoop vlak na de opening van de prestigieuze Nieuwe Moskee (met gouden koepel) in Amsterdam-West. De penningmeester van het stichtingbestuur, Mohammed el Fayed, betrapt hij tijdens een achtervolging midden in de nacht met een beeldschoon meisje dat de basisschool nog nauwelijks is ontgroeid.

Herman Bul is gedreven om de zaak tot in detail uit te spitten, helemaal wanneer Mohammed el Fayed beneden aan de moskeekoepel dood gevonden wordt. Dankzij zijn gesnuffel in dossiers, bezoekjes aan de voorzitter van de moskee en een reis naar Marokko komt hij op het spoor van drugshandel, achterovergedrukte legaten, incest en een obscure cultus waarin een zwartmarmeren fallus het belangrijkste symbool is. In het onderzoek duikt als een van de betrokkenen al snel nachtclubdanseres Laila op, die de kunst van het verleiden en manipuleren als geen ander verstaat en voor wie Herman Bul uiteraard als een blok valt. Hij ontpopt zich als haar held en daarmee als deelgenoot van het verhaal:

‘Ik neem haar het gewicht uit handen en werp een vluchtige blik in de envelop. Glimmend staal: een hard, zwaar ding.

“Er zitten zes kogels in de trommel, maar in dat etuitje heb ik er nog zes bij gestopt, voor bijzondere gevallen. Kijk maar. Als je er meer nodig hebt, kan ik ze voor je bestellen.”

Ik moet mijn best doen om niet in de lach te schieten. “Maar waar zie je me voor aan, Laila? Ik ben een journalist, geen gangster.”’

Wat Jurgens mooi weergeeft is hoe in de journalistiek, juist door de inmenging van een journalist, zaken kunnen gaan rollen. Het idee dat een journalist een onafhankelijke buitenstaander is, wordt met een stevige beweging van tafel geveegd. Dat rollen komt letterlijk terug in de opbouw van het boek, die aan elkaar hangt van toevallige ontmoetingen, verbanden die onverwacht boven komen drijven en spontane beslissingen om ergens op bezoek te gaan of met deze of gene eens te gaan praten. Veel gebeurtenissen komen voor de lezer uit de lucht vallen; precies zoals een journalist door een verhaal overdonderd en meegesleept kan worden. Research plegen een systematische en zorgvuldige bezigheid? Die overtuiging wordt in Schaduwstad openlijk ontkracht.

Een schandaaltje van niks

Herman Bul ziet ondertussen zijn eigen machtspositie op alle fronten inzakken. Niet alleen privé (zijn vrouw is er met zijn beste vriend en succesvol showman vandoor), vooral ook als vakman. Heeft hij eindelijk een scoop, wordt hij alsnog herbenoemd tot ‘chef correctie’ en mag hij zich alleen nog met het stoffige punten- en kommawerk bemoeien. Volgens De Observator is zijn verhaal over de penningmeester van de Nieuwe Moskee toch ‘een schandaaltje van niks’, veel te lokaal.

Natuurlijk probeert Herman Bul zich nog als professional staande te houden, maar de nederlaag klinkt door in alles wat hij zegt, denkt en doet. Alleen al het denigrerende toontje waarop hij over anderen spreekt (Laila is zijn ‘prooidiertje’ en ze heeft zulke mooie ‘sleutelbeentjes’) legt zijn onmacht bloot. Het is de houding van iemand die een positie en een reputatie te verdedigen heeft, maar beseft dat niemand hem nog serieus neemt.

Want zelfs Laila geeft hem niet de ruimte om de held uit te hangen. Zij vindt hem net als de andere betrokkenen maar een lastpost, een irritante bromvlieg die gewoon zo snel mogelijk afgepoeierd moet worden. Het zegt genoeg dat Schaduwstad begint en eindigt op de slachtbank van een islamitische slagerij, met Herman Bul als slachtoffer én verlekkerd toekijkende bromvlieg tegelijk.

Wat heeft Fleur Jurgens met dit boek eigenlijk willen zeggen? Het verhaal dat begint met de opening van de Nieuwe Moskee en eindigt tussen het halalvlees is op zichzelf nogal flauw en dun. Het lijkt meer de verpakking van iets anders, iets fundamentelers: een weerwoord van de fictie tegen de journalistiek, waarin die laatste in de personificatie van Herman Bul de echte verliezer is. En zo haalt Fleur Jurgens met haar debuutroman nota bene haar eigen vakgebied van zijn voetstuk – een dappere maar ook merkwaardige zet.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.