Lachglas
[Recensie] In het AVRO/Tros tv-programma ‘Tussen en Kitsch’ laten bezoekers Kitty Laméris, de specialiste in antiek glas, regelmatig een even sierlijk als onbegrijpelijk drinkglas zien. Dat leidt tot de vraag: hoe drink je uit een omgekeerde kelk als een zilveren miniatuur-molentje je daarbij in de weg zit? Dit type historisch scherts- of fopglas – zowel kunst als kitsch – is vanwege de technisch geraffineerde vormgeving en het jolige gebruik dubbel interessant.
Antiek glas pak je liever niet vast, laat staan dat je er ook écht uit drinkt. Straks breek je iets dat de eeuwen doorstond. Daarom gebaart Kitty Laméris op tv meestal hoe onze voorouderlijke, vrolijke drinkers waarschijnlijk met dit speelse gebruiksglas omgingen. Een belangrijke informatiebron bieden 17e eeuwse genreschilderijen van boertige drinkgelagen of schuttersmaaltijden met groene berkenmeiers, roemers en kleurloze fluitjes. In 1635 schilderde een gelukkige Rembrandt zichzelf met zijn Saskia (1635) terwijl hij een langwerpig “pasglas” heft. Hiervan geven ringen de “compartimenten” van de inhoud – bier – aan. Vergelijkbare zuipglazen waren een dierlijke hoorn of een laars met militaire herkomst.
Meer geraffineerde scherts biedt een drinkglas waarvan een sifon/stam uit de kelk komt. Om eruit te drinken moet je – zoals bij het bespelen van een blokfluit – met je vingers de juiste gaatjes in de stam dichthouden, zodat er geen lucht bij komt. Dankzij het overgebleven gaatje zuig je dan via sifon de wijn je keel in. Stroomt de wijn eenmaal dan werkt het glas als hevel en leegt het zichzelf. Makkelijk zat. Nou nee. De gein was natuurlijk dat de gastheer het één keer voordeed en zijn gast uitdaagde hetzelfde te doen. Maar die lette natuurlijk niet goed op. Door een verkeerde vingerzetting plensde hij zichzelf onder, moest als straf weer een glas laten inschenken, nog eens proberen en dan vaak alle verspilde en genoten consumpties aftikken.
Van je gut, kut, gut, kut
Nog zoiets (on)leuks. Als je uit de kuttrolff met gedraaide hals dronk, klonk er een klokkend (=gut-gut-kut-kut) onderbuikgeluid alsof de drinker een scheet liet. Is dat lachen, lieve mensen.
En dan de lol van een lul-vormig glas. Associaties met seks, pis en stront zorgden als pre-onderbroekenhumor voor een gulle bulderlach, beschrijft historicus Herman Pleij. Hij stelt daarbij ook dat we versierd glaswerk vanaf de romantiek beschouwen als “toegepaste kunst met een tweederangs karakter.” Nee toch. Glasblazers in Venetië namen juist vanwege hun technisch-ambachtelijke hoogstaande creativiteit en zo met hun luxe gebruiksgoed vooraanstaande posities in.
Het bijzondere aan het doorwrochte en fraaie boek is dat Lameris’ kunsthistorische visie een praktische invulling krijgt door het technisch vernuft van meester-glasblazer Marc Barreda die het schertsglas opnieuw daadwerkelijk uitvoerde. Aan de glastechniek is namelijk sinds de oorsprong in de Romeinse tijd weinig wezenlijks veranderd.
Ieder hoofdstuk besluit met een fotoreeks van het maakproces. Aan bod komen: “drinkuyts”, stortebekers, puzzelglas, simulacra (echte of fabeldieren, mensen), pasglas met een spelelement, klinkglas (rinkelbelletjes, quasi-petomanie) en trompe l’oeil (gezichtsbedrog).
Dankzij de nieuwe versies kunnen we nu – veilig – ervaren hoe het fopglas destijds werd gehanteerd.
—
In kortere vorm gepubliceerd in Museumtijdschrift
In het Nationaal Glasmuseum Leerdam loopt tot 31 oktober de expositie ‘Glas als ijsbreker, kanonnen, blauwe ballen, fonteinen en fabeldieren’: hedendaagse vormen van schertsglas
