"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Schriftspiegel

Woensdag, 5 oktober, 2022

Geschreven door: Peter Horsman, Peter Sigmond
Artikel door: Evert van der Veen

Hand-schriften

[Recensie] In onze digitale tijd lijken geschreven documenten een nog sterker historisch karakter te hebben en daarmee ook hun eigen charme. Dit boek Schriftspiegel is een heruitgave van 1985 en is bedoeld als didactisch boek om paleografische teksten te leren lezen. Wie de handschriften ziet, zal direct begrijpen dat dit een specifiek ambacht is.

Schriftspiegel bevat een keur aan 134 handschriften uit de 13 – 18e eeuw, zoals teksten van landelijke en stedelijke besturen, vonnissen en uitspraken van rechtbanken, sociale instellingen als weeshuizen en tehuizen voor leprozen, gilden, economisch getinte stukken van zeevaart en visserij en teksten uit de kerk. De kloosters, waar bijbelse handschriften werden geschreven, ontbreken.

De aard van de teksten is uiteenlopend: notulen, notariële akten, resoluties, doopboeken, oorkonden, brieven en rekeningen. De teksten staan in chronologische volgorde en worden kort toegelicht.

Schriftspiegel opent met een inleiding op het schrift en de ontwikkeling van het alfabet. Ook zijn er aanwijzingen om geschreven teksten te lezen en wordt er uitleg over het schrift gegeven. Dat alles maakt nog niet dat de gemiddelde lezer in staat zal zijn om de originele handschriften, die alle in dit boek zijn opgenomen, met vrucht te lezen. De oude handschriften wijken daarvoor te sterk af van ons moderne handschrift en ze zijn bovendien vaak klein geschreven.

Pf

Daarom zien de meeste handschriften er weliswaar fraai uit maar zijn ze voor ons toch tamelijk ontoegankelijk. Ze hebben wel hun eigen charme vanwege het uiteenlopende schrift en het gebruikte papier. Het is daarom goed en ook noodzakelijk dat de teksten in gedrukte vorm naast het handschrift zijn opgenomen. Ook deze gedrukte tekst vergt wel enige inspanning om te lezen en te begrijpen maar dat is goed te doen. Opvallend zijn de zegels die aan tal van documenten hangen; sommige handschriften zijn zelfs van meerdere zegels voorzien. Het zien van deze handschriften brengt de lezer echt dichter bij de geschiedenis omdat het de sfeer van het verleden uitstraalt en het leven in al zijn facetten van destijds weerspiegelt.

Een aantal handschriften valt op door zijn inhoud:

  • 39. Brief van Johannes Berger, vicaris van de bisschop van Utrecht, aan de drost van Terschelling betreffende de bestraffing van de ketterse pastoor van Midsland, 1532.
  • 61. Verordening van Willem van Oranje betreffende het maken, keuren en branden van haringtonnen en het vangen, pakken en leggen van haring, 1583.
  • 62. Bladzijde uit een resolutieboek van de Staten van Holland, met een aantekening over de moord op Willem van Oranje, 1584.
  • 81. Brief van prins Maurits waarin hij het stadsbestuur van Hoorn opdraagt te verhinderen dat er katholieke erediensten plaatsvinden, 1618.
  • 95. Bladzijde uit het journaal van Michiel Adriaensz. De Ruyter, stuurman op de walvisvaarder ‘Groene Leeuw’, 1633.
  • 128. Attestatie van Reyntje Stypers, echtgenote van ds Petrus van Breen, voor notaris G. Bilstyn over de door haar vermeende aard van zwarte mensen in Indië, 1703.
  • 134. Attestatie dat twee verkochte slavinnen, voordat de overdracht aan de nieuwe eigenaar kon vinden, zijn gevlucht, 1753.

Zo bieden deze en de vele andere handschriften een mooi inkijkje in het leven van destijds.

Peter Horsman is historicus en was werkzaam bij onder andere de Rijksarchiefdienst, de Archiefschool en de universiteit van Amsterdam. Hij doceerde Nederlands paleografie en archiefwetenschap. Peter Sigmond is historicus en werkte onder andere bij de Rijks Archiefschool en was directeur collecties van het Rijksmuseum. Tevens was hij bijzonder hoogleraar Nederlandse cultuurgeschiedenis aan de universiteit van Amsterdam.

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow