"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Secularisatie

Zondag, 5 november, 2017

Geschreven door: Herman Paul
Artikel door: Wolter Huttinga

Is Secularisatie wel een feit?

Recensie van Secularisatie – Een kleine geschiedenis van een groot verhaal van Herman Paul

De schrijver

Herman Paul is universitair hoofddocent geschiedenis aan de Universiteit Leiden en bijzonder hoogleraar secularisatiestudies aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Thematiek

Dans Magazine

Toen was geloof heel gewoon. Als deze EO-serie iets eerder was uitgezonden zou Herman Paul haar ongetwijfeld als één van de voorbeelden gebruikt hebben in zijn boek. We bevinden ons als samenleving in het frame van een groot verhaal, dat van de secularisatie. Dat verhaal zegt kortweg dat wanneer een samenleving moderniseert – en daarmee individualiseert, rationaliseert, urbaniseert en haar taken en rollen differentieert – de aanwezigheid van geloof en religie in zo’n samenleving afneemt. Dat verhaal is alomtegenwoordig en vrijwel onontkoombaar. “Secularisatie behoort tot het vocabulaire van bloggers en bisschoppen, van volksvertegenwoordigers en ingezondenbrievenschrijvers, evengoed als van godsdienstsociologen en filosofiehistorici” schrijft Paul. Secularisatie vormt volgens hem het ‘script’ of ‘narratieve sjabloon’ waarin wij ons vrijwel zonder uitzondering plaatsen, of we het nu als een bevrijdend dan wel als een bedreigend script ervaren.

In dit boekje laat hij zien hoe secularisatie zo’n belangrijk cultureel script is geworden. Verder betoogt hij dat secularisatie een veel uiteenlopender scala aan opvattingen kan opleveren dan men er vaak van maakt en ook dat er zeer veel op een aantal centrale voorstellingen in het populaire verhaal valt af te dingen.

Centrale stelling

Wat Paul in dit boekje niet doet is zeggen of de seculariesatiethese nu wel of niet ‘klopt’. Hij vertelt vooral uitvoerig en met de gegevensrijkheid van de historicus hoe secularisatie zo’n centraal verhaal in onze culturele verbeelding heeft kunnen worden. Hij morrelt in ieder geval aan de algemene overtuiging dat secularisatie simpelweg ‘een feit’ is. Het is een verhaal dat wij over onszelf hebben leren vertellen maar dat binnen de sociologie, de geschiedwetenschap en de filosofie al lang niet meer bon ton is. Merkwaardig genoeg, meent Paul, merken we daar nog maar weinig van.

Onthullende zinnen

“Indrukwekkend is het scala aan thema’s dat mensen zoal in termen van secularisatie duiden: het varieert van uitvaartrituelen, rentepercentages en didactische methoden in het basisonderwijs tot geboortebeperking, wetenschappelijke methoden en mechanisering in de landbouw. Secularisatie is het antwoord dat mensen geven op de vraag hoe onze beleving van de natuur is veranderd, zoals ‘secularisatie van het wereldbeeld’ eveneens moet verklaren waarom kwakzalvers en wonderdokters het veld hebben moeten ruimen voor evidence-based medicine.”

Reden om dit boek niet te lezen

Het boek is hypergenuanceerd, maar niet echt meeslepend. Je zou wensen dat Paul een keer boos werd, of hard moest lachen om een domme uitspraak. Hij blijft echter de koele, afstandelijk registrerende en objectief schrijvende observant. Ik weet niet of ik het van Paul mag zeggen, maar misschien is hij zo wel te veel de wetenschapper die zichzelf in het ‘seculier-wetenschappelijke’ sjabloon blijft persen?

Dus ja, dit boek is een meesterwerk van nuance, intelligentie en volledigheid. U dacht dat u er op het gebied van de secularisatiethese wel een beetje was met Max Weber, Peter Berger en Charles Taylor – en dan nog het meest van horen zeggen? Paul vertelt u het complete verhaal met namen en nuances waar u nog nooit van gedroomd had. Hoewel dit natuurlijk alleen maar redenen zijn waarom u dit boek wél zou moeten lezen, vrees ik dat de media-bepalers die Paul op het oog heeft het niet uit gaan krijgen.

Reden om dit boek wel te lezen

“Maar wacht even Herman, secularisatie is toch gewoon een feit?” Deze gedachte bekruipt je regelmatig als lezer. De auteur begrijpt het maar al te goed. Morrelen aan de intuïtie dat secularisatie een feit is, is bijna net zo iets als beweren dat je gevoel van honger maar inbeelding is. “Maar bij seculariseren hoort toch dat je twijfel toelaat en dat je niet meer dogmatisch aan een geloofswaarheid vasthoudt?” Nog zo’n intuïtie. De Trouw-lezer weet echter inmiddels dat iemand als Stephan Sanders dit narratieve secularisatiesjabloon keer op keer ontrafelt (“in de kerk kon ik voor het eerst echt twijfelen”). Het is allemaal nog subtiel, het is geen mainstream, maar het is razend knap dat Paul een zo diep gedeelde culturele verbeelding weet te nuanceren.  Voor wie het geduld heeft om een zeer goed college uit te zitten is er een modern dogma gaan wankelen. De wereld is een stukje opener, onvoorspelbaarder en spannender geworden.

Eerder verschenen in Trouw

Boeken van deze Auteur:

De slag om het hart

Secularisatie