Louise Erdrich schrijft in Sleutelwoorden zoals anderen ademen: heel natuurlijk
[Recensie] In haar nieuwste roman Sleutelwoorden brengt Louise Erdrich een ode aan het boek, de kleine boekhandel en het engagement dat van die twee kan uitgaan.
Zeventien was Louise Erdrich toen ze in 1971 meedeed aan een essaywedstrijd gesponsord door de National Football League. ‘Waarom ik wil studeren’ was het opgelegde onderwerp en een studiebeurs van een paar duizend dollar de eerste prijs. Erdrich won die niet, maar wel een van de honderd troostprijzen, een exemplaar van The American Heritage Dictionary of the English Language, een woordenboek dus, dat ze vervolgens haar hele leven met zich mee zou zeulen en dat nu een thuishaven heeft gevonden in haar nieuwe roman Sleutelwoorden.
Gevangenisstraf
Het hoofdpersonage Tookie zit een gevangenisstraf van zestig jaar uit omdat ze zich heeft laten overhalen om een lijk van Wisconsin naar Minnesota te vervoeren zonder te weten dat er een serieuze hoeveelheid crack onder het t-shirt van de afgestorvene verstopt zat. Ze was erin geluisd door de vrouw en de maîtresse van de dode, besefte ze te laat, maar die jaren achter de tralies gaven haar wel de kans om een en ander in te halen op onderwijsvlak, en daarom kreeg ze dat woordenboek. Het eerste wat ze opzocht was de betekenis van ‘sentence’, die in het Engels dubbel is. Het woord kan slaan op de straf die een veroordeelde krijgt, maar kan ook vertaald worden als ‘zin’, een zin zoals “Boeken bevatten alles wat het weten waard is, behalve wat er werkelijk toe doet,” wat je zo ongeveer Tookies levensmotto zou kunnen noemen en wellicht ook de reden waarom Erdrich The Sentence gekozen heeft als titel voor haar roman.
Wanneer Tookie na tien jaar vervroegd vrijkomt omdat de twee vrouwen die haar in de nor hadden gepraat uiteindelijk bekenden dat zij alleen maar een onwetende chauffeur was geweest, gaat ze solliciteren bij Birchbark Books, een boekhandel die gerund wordt door ene Louise en die gespecialiseerd is in de inheemse literatuur en kunst – net zoals het echte Birchbark Books trouwens dat Erdrich in 2001 in Minneapolis oprichtte. “Het zijn donkere tijden voor kleine boekwinkels,” zegt Louise, “en we gaan het waarschijnlijk niet redden. Wil je hier komen werken?”
Zelfrelativerende humor
Zoals Erdrich in de paar planken boeken die ze in haar carrière heeft bij elkaar gepend al meermaals heeft bewezen, schrijft zij zoals anderen ademhalen: heel natuurlijk, innemend en zonder stilistische tierelantijnen. Het leverde haar vorig jaar de Pulitzer Prize op voor de op het verhaal van haar grootvader gebaseerde roman De nachtwaker. In Sleutelwoorden komt ze zo mogelijk nog vlotter uit de hoek en dat heeft veel te maken met de aanstekelijke en zelfrelativerende humor van het boek. Tookie treft in Birchbark Books immers een aantal medewerkers aan die Erdrich neerzet met zalvende ironie. Zo is er bijvoorbeeld Asema, voor het grootste deel Ojibwe, maar ook Sisseton Dakota en een beetje Noors en Iers die regelmatig last heeft van haar “historisch determinisme”. En Pen, die de portretten van haar favoriete schrijfsters in Mount-Rushmorestijl op haar borsten willen laten tatoeëren. Denk daar toch nog maar even over na, geeft Tookie haar de raad, want tegen dat je zestig bent zien ze er allemaal uit als Edvard Munchs De schreeuw.
Maar Sleutelwoorden is meer dan een komische zedenroman. Erdrich houdt van het doorbreken genregrenzen en daarom heeft ze er ook een spookverhaal van gemaakt. Eind 2019 sterft immers de lastigste klant van Birchbark Books, Flora, een witte wannabe-indiaan die wanneer niemand geloode dat ze in haar vorige leven een echte indiaan was geweest met een foto op de proppen kwam die zogezegd van haar grootmoeder was en waarvan Tookie zei dat die vrouw er inderdaad indianesk uitzag, of gewoon boos keek. Die Flora sterft dus en keert terug als een geest die Tookie niet met rust wil laten, zeker niet wanneer deze ook nog eens in het bezit komt van het boek dat Flora aan het lezen was toen ze stierf, een 19e-eeuwse getuigenis over een gekidnapte indiaanse.
Activiste
Soms lijkt het lachen Erdrich ook te vergaan, zeker wanneer het over die andere geesten gaat die vanaf de lente van 2020 Minneapolis en bij uitbreiding de halve wereld zijn gaan bevolken, de slachtoffers van corona die maakten dat Birchbark Books meer nog dan voorheen een verbindende rol kreeg in de gemeenschap. En dan was er 25 mei van datzelfde jaar, toen een politieagent net zo lang zijn knie op de keel van George Floyd drukte tot hij dood was. Ook dat gebeurde in Minneapolis. Erdrich heeft van haar strijd tegen het onrecht nooit een geheim gemaakt. Sinds jaar en dag komt ze als activiste op voor de rechten van de inheemse Amerikanen en hun heilige gronden die nogal eens in de weg blijken te liggen van een oliepijplijn. Maar haar strijd is er een van woorden eerder dan van geweld, en het is precies daar dat haar engagement en haar schrijven elkaar ontmoeten. Sleutelwoorden is immers niet alleen een ode aan de kracht van het boek, zoals Tookie toont worden woorden en zinnen pas echt machtig wanneer ze uit dat boek breken.
—
Eerder verschenen in De Morgen
