Door kunst heenkijken
[Recensie] In 1994 werd de restauratie van de fresco’s in de Sixtijnse Kapel in Rome afgerond. Het resultaat was verbluffend: onder de aanslag van eeuwen kwamen prachtige heldere en krachtige kleuren tevoorschijn. Dit project spreekt, vooral door de omvang, van alles wat in dit boek ter sprake komt misschien wel het meest tot de verbeelding. Interessant is het verhaal over het ontstaan van de plafondfresco’s en maatregelen om de verzakkende muren te stabiliseren.
Benjamin Rous staat in het boek Sluier van de tijd stil bij de oorsprong van met name schilderijen en de veranderingen die een schilderij na z’n totstandkoming kan hebben ondergaan. Die veranderingen kunnen het werk van de schilder zelf zijn, die naderhand wijzigingen aanbrengt omdat zijn artistieke visie zich verder ontwikkelt. Er kunnen later ook veranderingen worden aangebracht op verzoek van de eigenaar van dat moment om het schilderij aan te passen aan de artistieke opvatting van de desbetreffende tijd.
Complexe ontstaansgeschiedenis
Ook restauratieve werkzaamheden, wetenschappelijk onderzoek en de vraag naar de authenticiteit van een schilderij komen in dit boek uitvoerig aan de orde. Zo wordt aan de hand van diverse schilderijen duidelijk dat de huidige vorm, waarin wij ze kennen, vaak een complexe ontstaansgeschiedenis heeft.
Verder is er aandacht voor natuurlijke veranderingen die schilderijen ondergaan door chemische of fysische processen die zich in de gebruikte natuurlijke materialen voltrekken. De blauwe kleur verdwijnt vaak om het werd gemaakt van smalt (vermalen blauw gekleurd glas). Organische stoffen zijn niet stabiel en onderhevig aan de werking van het licht. Vincent van Gogh zei daarover: “Alle kleuren die het impressionisme in de mode heeft gebracht zijn veranderlijk” (p. 157).
Schilderijen werden soms ook in stukken gesneden en qua formaat aangepast. Het meest bekende voorbeeld daarvan is De Nachtwacht van Rembrandt. Dit werk verhuisde van de grote zaal in de Kloveniersdoelen naar de kleine krijgsraadkamer van het paleis op de Dam en werd toen aan de zijkanten ingekort omdat het hier anders niet paste.
Interessant zijn de vele foto’s van röntgen- en infrarood opnamen en scans van schilderijen zoals die van Het meisje met de parel van Vermeer. Dit levert nieuwe inzichten op omtrent zijn gebruik van verf en zijn werkwijze met als conclusie: “Het lijkt er sterk op dat Vermeer een uitstekend beeld had van wat hij wilde doen en dat hij dit idee trefzeker ten uitvoer bracht”(p. 35).
De beroemde parel is als laatste geschilderd: “Het is eigenlijk niet veel meer dan de kunstige suggestie van een parel: feitelijk bestaat hij uit niet meer dan twee kleine, goed geplaatste details: aan de onderkant een dunne veeg loodwit om de reflectie van de kraag te suggereren, aan de bovenzijde in loodwit een traanvormig hooglicht met een extra dikke stip in het hart als reflectie van het licht” (p. 38).
Van vrij recente datum is de verkoop van ‘Salvator Mundi’ van Leonardo da Vinci. Van dit schilderij zijn twintig copieën in omloop en uitvoerig onderzoek heeft de exacte herkomst van het onlangs duur verkochte exemplaar niet met zekerheid kunnen vaststellen. De hoogst haalbare conclusie luidt: artistieke authenticiteit’. Het was niet ongebruikelijk dat van een bepaalde voorstelling meerdere copieën werden gemaakt, door de schilder zelf, door zijn leerlingen of later door andere schilders.
Sluier van de tijd is een interessant boek voor iedereen die echt in kunst is geïnteresseerd en het is met name van belang voor studenten kunstgeschiedenis en mensen die werkzaam zijn in musea en kunsthandel of die zich met restauratie van kunstwerken bezighouden. Het boek is mooi uitgegeven in een gebonden uitgave en een dikkere papiersoort.
Benjamin Rous studeerde mediterrane archeologie en is coördinator van het Netherlands Institute for Conservation – Art – Science. Hij publiceerde eerder Opera. Een geschiedenis in 27 sleutelwoorden.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
