De kracht van de persoonlijke ontmoeting
De schrijvers
[Recensie] Herman Koetsveld (geboren in Naarden) is christen en op dit moment nog dominee bij de protestante Waterstaatskerk in Hengelo. Op 1 december wordt hij de nieuwe predikant van de Westerkerk in Amsterdam. Enis Odaci werd geboren Turkije en woont sinds zijn tweede in Nederland. Hij is moslim en zakelijk leider van het interculturele platform Nieuw Wij. Ook is hij voorzitter van een denktank voor islamitisch humanisme. De twee mannen leerden elkaar kennen dankzij het Manifest van Advent, waartoe Koetsveld het initiatief had genomen, als christelijk weerwoord tegen Wilders’ film Fitna. In 2015 schreven ze samen De zeven zuilen, waarin ze zeven redelijk bekende Nederlanders als Lody van de Kamp, Nuweira Youskine, Mounir Samuel en Ad Verbrugge lieten vertellen over God, geest en tijdgeest.
De thematiek
Het idee achter Spiegelreis is even simpel als sympathiek: als antwoord op ‘het snoeiharde wij-zij-denken’ gaan een christen en een moslim bij elkaars geloof op bezoek. Wat gebeurt er tijdens zo’n kerk- of gebedsdienst van ‘de ander’? Wat voor mensen zijn dat, die ‘andersgelovigen’? Om dat te ontdekken gaat Odaci uit logeren bij de zusters Benedictinessen in Oosterhout, wordt hij hartelijk ontvangen door de protestantse gemeente in het landelijke Rolde, bezoekt hij een zeer internationale pinkstergemeente in de Bijlmer en raakt hij verzeild in een theologische discussie met de mannenbroeders van de bevindelijke Gereformeerde Gemeente in Dordrecht.
Koetsveld op zijn beurt komt terecht bij de ‘ketterse’ Ahmadiyya-gemeenschap op (jazeker!) de Veluwe en praat op een school in Amsterdam in een ‘cirkelwerking’ met jonge soefi’s; hij bidt mee in de Turkse Sultan Ahmetmoskee in Zaandam en is te gast bij een internationale conferentie van de islamitische stichting Maruf, die opkomt voor de rechten van lhbt’ers.
En tussendoor praten Odaci en Koetsveld open en eerlijk na over wat hun het meeste verbaasd heeft bij die ontmoetingen. Wat was heel anders dan verwacht? Welke overeenkomsten zien ze met hun eigen geloofsovertuiging? Welke verschillen? Wat maakte indruk? En, niet onbelangrijk: waarvan gingen, ondanks alle wederzijdse goede bedoelingen, hun haren overeind staan?
Interessantste stelling
Hun meest interessante conclusie is dat de grote muur niet tussen christendom en islam staat, maar tussen vrijzinnig en orthodox. Ze onderscheiden vier manieren om naar andere geloven en verlossing te kijken: of alle geloven leiden uiteindelijk allemaal tot God, of er is maar één waar geloof waartoe uiteindelijk alle godsdiensten zullen zich wenden, of er is maar één waar geloof dat voorbehouden is aan één specifieke groep.
De meest bevrijdende optie is volgens Koetsveld dat we er helemaal niets van weten en dat ook niet moeten willen: “Het is de zaak van de Eeuwige en van niks of niemand anders.”
Mooiste zin
De mooiste zin komt van Odaci: “Ik geloof dat er meer is tussen jouw hemel en mijn aarde. En er is ook meer tussen mijn hemel en jouw aarde.”
Redenen om dit boek niet te lezen
Nee, een compleet beeld van de verhouding tussen christendom en islam geeft Spiegelreis niet. Allereerst omdat ‘het’ christendom en ‘de’ islam niet blijken te bestaan: alleen al van de acht gemeenschappen die in dit boek aan bod komen, spat de diversiteit af.
Maar het komt ook omdat er, ondanks alle inspanningen van Koetsveld en Odaci, in beider orthodoxe hoek jammerlijk weinig behoefte bleek te zijn aan een ontmoeting, uit wantrouwen tegen de islam (“Een moslim in mijn kerk? Daar heb ik niet zo’n trek in.”) of ‘de media’. De auteurs zelf lijden overigens ook aan een lichte vorm van wij-zij-denken als het over rechts gaat.
Redenen om dit boek wel te lezen
Spiegelreis biedt een mooi voorbeeld van hoe je toch ergens kunt beginnen om de dreigende clash of civilizations te voorkomen: nieuwsgierigheid, persoonlijke belangstelling, niet meteen je eigen overtuiging eruit tetteren, hoe heilig die je ook is.
Complimenten voorts voor de foto’s van Stijn Rademaker in dit hoogst hoopgevende boek.
—
Eerder verschenen in Trouw en op Marijke Laurense
