"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Staatloos

Dinsdag, 21 februari, 2017

Geschreven door: Gerard van Leeuwen
Artikel door: Maarten Reijnders

Het tragische leven van een staatloze Forrest Gump 21-2

[Recensie] Drie dagen nadat Kamal Kojadin de liefde van zijn leven Majda heeft begraven, verschijnen twee dames van de Joegoslavische sociale dienst aan zijn deur. Ze komen de drie kinderen van Kamal en Majda ophalen. De protesten van Kamal zijn zinloos. “U bent niet de wettelijke vader van deze kinderen en dat maakt het voor ons helaas noodzakelijk om ze elders te plaatsen”, zo houden de in streng grijs geklede vrouwen Kamal voor.

De in 1944 geboren Kamal wordt niet erkend als de wettelijke vader, omdat hij staatloos is. Om nooit opgehelderde redenen schreven zijn ouders hem na zijn geboorte niet in bij de burgerlijke stand in Zagreb. “Deze nalatigheid kwam neer op een veroordeling”, schrijft Gerard van Leeuwen die de bizarre geschiedenis van Kamal boekstaafde in het ontluisterende Staatloos.

Het boek maakt het droeve lot van staatlozen op knappe wijze tastbaar, al kun je je tijdens het lezen niet helemaal aan de indruk onttrekken dat Kamal zijn levensverhaal her en der wat spannender maakt dan het daadwerkelijk moet zijn geweest. Zeker in zijn jeugd, als hij als zoon van een voortvluchtige Kroatische oorlogsmisdadiger eerst in Italië en later in Egypte verblijft, lijkt Kamal wel een soort Forrest Gump die voortdurend getuige is van grootse omwentelingen in de geschiedenis. Zo zouden Kamals ouders goed bevriend zijn geweest met de Egyptische militairen die in 1952 een staatsgreep plegen, waarna de nieuwe leider Nasser een dringend beroep op Kamals vader deed om voor hem te komen werken.

Zo spannend als Kamals jonge jaren zijn – hij is als jonge volwassene onder meer actief als smokkelaar en valsemunter – zo tragisch wordt het als hij op zijn 32ste na de dood van zijn vader weer in Joegoslavië belandt. Pas daar merkt Kamal hoe onmogelijk het is om als staatloos persoon door het leven te gaan. Hij kan geen rekening openen, geen verzekering afsluiten en niet trouwen. De staatloosheid veroordeelt Kamal tot een leven in de marge. Hij moet slechtbetaalde baantjes aannemen, wordt uitgebuit en leidt regelmatig een zwervend bestaan.

Heaven

Pogingen om een identiteitsbewijs te bemachtigen lopen steevast op niets uit. Pas als de doortastende Duitse humanitaire hulpverleenster Ingrid Halbritter die zich het lot van staatlozen aantrekt, zich over Kamal ontfermt, komt daar verandering in. Het is aan haar te danken dat de autoriteiten in Bosnië-Herzegovina Kamal in juli 2010 een identiteitskaart verstrekken. Je wenst andere staatlozen toe dat ze op jongere leeftijd een Ingrid tegenkomen.

Ook verschenen in Wordt Vervolgd