"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Staken op leven en dood

Woensdag, 17 mei, 2023

Geschreven door: Erik Dijkstra, Hans Morssinkhof
Artikel door: Evert van der Veen

Klein verzet met vaak dodelijke gevolgen

[Recensie] 29 april 1943 begon in Nederland de grootste staking binnen bezet Europa plaats. De aanleiding was de maatregel van de Duitse bezetter dat Nederlandse soldaten in Duitsland moesten gaan werken. De Duitse arbeiders, wier plaats de Nederlanders moesten innemen, waren noodzakelijk om de verliezen aan het oostfront te compenseren.

De staking begon bij machinefabriek Stork in Hengelo en verspreidde zich binnen enkele dagen over Nederland. Naar schatting zijn er 300.000 – 500.000 stakers bij betrokken geweest. De Duitsers reageerden fel met 80 executies, 95 doden en 400 zwaargewonden als gevolg.

Vrij Nederland schrijft op 10 juni 1943: “Ongetwijfeld behooren deze dagen tot de heldhaftigste in de geschiedenis van ons volk. In de orde van het verzet hebben zij onuitwischbare beteekenis als uiting van verontwaardiging, van woede en gekwetst eergevoel, en als zoodanig van levenskracht van ons volk” (p. 9).

In het voorjaar van 2023 werd er in een serie van drie tv programma’s aandacht aan deze april-mei stakingen besteed om zo stem te geven aan deze nu vrij onbekende maar ingrijpende geschiedenis die deel uitmaakt van de Tweede Wereldoorlog.

Boekenkrant

“In Gods naam dan, als het te ver gaat, dan maar liever voor de mitrailleurs, dan tegen ons geweten in toegeven” zei één van de directieleden van Stork tijdens de vergadering waarin de staking ter sprake kwam.

De bezetter eiste namelijk dat Stork 400 arbeiders voor Duitsland zou leveren. Deze Arbeitseinsatz was een idee van Himmler en Rauter voerde het Standrecht in om bijzondere en snelle berechting mogelijk te maken.

Aangrijpende verhalen
Het is niet zozeer het grote verhaal van de stakingen dat dit boek bijzonder maakt maar het zijn de persoonlijke verhalen van mensen die hier direct of indirect door werden getroffen die indruk op de lezer maken.

De nabestaanden van Rauter en SD majoor Mechels, die een dramatische rol in deze stakingen speelde, werden door de auteurs benaderd voor een gesprek. De kleindochters van Mechels stonden daar voor open en ze zijn verbijsterd als ze horen dat hun grootvader verantwoordelijk is voor de executie van 16 mensen. Dit is het meest indrukwekkende verhaal uit dit boek waarin zij Foppe de Jong ontmoeten die bomen over de weg legde met als gevolg dat onder andere zijn vader werd geëxecuteerd. De kleindochters bieden hun excuses aan voor de misdaden van hun grootvader.

Dramatisch is ook het verhaal van Grietje die niets met de staking heeft te maken maar door een kogel wordt geraakt. De Duitsers zullen haar naar het ziekenhuis brengen maar schieten haar dood.

Deze persoonlijke verhalen van mensen in dit boek brengen de oorlog dichtbij en laten zien wat de gevolgen voor burgers zijn. Het zijn verhalen van moed, soms ondoordachte daden met grote gevolgen, vasthouden aan principes maar ook verhalen van mensen die hun klein verzet met de dood moesten bekopen omdat de Duitsers hard reageerden.

Erik Dijkstra is historicus en presenteert momenteel de tv programma’s Per Seconde Wijzer en Bureau Sport. Hij schreef een biografie over de bokser Muhammad Ali en won daarmee de Nico Scheepmaker Beker. Hans Morssinkhof is historicus en maakte serie bij BNN / VARA. Hij was medeauteur van het boek Bij Stork.

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow