De zus spreekt
[Recensie] Voordat de Amerikaanse schrijver Cormac McCarthy doorbrak bij een groter publiek had hij als een writers-writer in de VS allang naam gemaakt met boeken als Suttree en Meridiaan van Bloed. Met Al de mooie paarden brak hij door tot een groter publiek. Het bleek de eerste roman van een trilogie over het grensgebied tussen de VS en Mexico. De inmiddels bijna 90-jarige schrijver verraste vorig jaar met de aankondiging van maar liefst twee romans na lange tijd van stilte.
Het zou eigenlijk de literaire gebeurtenis van het jaar moeten zijn, maar de naam McCarthy ontbreekt in de vele jaarlijstjes van beste boeken van 2022. De kritieken waren niet onverdeeld gunstig. De eerst verschenen roman, De Passagier, werd met een zekere goedwillendheid ontvangen. Vooral vanwege de naam van deze grote Amerikaanse schrijver.
Hoop op duidelijkheid
Maar echt juichend was de kritiek niet. Het ontbreken van een duidelijke structuur, zo kenmerkend voor zijn romans zoals Geen land voor oude mannen en De weg, en de hallucinerende flarden van de wanen van de zus van hoofdpersoon Bobby Western, maken het de lezer niet gemakkelijk. Er was nog een zekere hoop, dat de tweede aangekondigde roman, Stella Maris, duidelijkheid zou verschaffen.
Inmiddels liggen beide romans in de boekwinkel. En het blijft een beetje stil. In de Amerikaanse pers worden beide romans nu als een eenheid behandeld en daar is men positiever. Hier blijft Stella Maris bijna onbesproken. Kennelijk stelt hij toch een beetje teleur. Is dat terecht, zo vraag je je onwillekeurig af. Eerlijk gezegd niet. Stella Maris moet je eigenlijk wel lezen direct na De Passagier.
Opheldering
Want waar de hallucinerende passages in De Passagier, een lichte verwarring teweeg brengen, wordt die opgehelderd in Stella Maris. Het is een lange reeks gesprekken tussen Alice Western en een psychiater. Geen wonder, want zo zegt de psychiater in de inleiding, de roman is samengesteld uit de notities die hij heeft gemaakt van zijn gesprekken met patiënt Alice.
Twintiger Alice, eigenlijk Alicia, laat zich vrijwillig opnemen in het psychiatrisch ziekenhuis Stella Maris. Ze is gediagnosticeerd als paranoïde schizofreen, diep geraakt door de aanstaande dood van haar broer Bobby. Die ligt in een Zwitsers ziekenhuis in diepe coma na een ongeluk als autoracer.
De gesprekken met de psychiater zijn echte McCarthiaanse dialogen. Kort, direct, soms uiterst grappig en soms diep triest. In een enkele kritiek is opgemerkt, dat Stella Maris het eerste boek van de schrijver is waarin hij in de huid van een vrouwelijke hoofdpersoon kruipt. Voordien laadde hij wel eens de verdenking op zich geen echte vrouwvriendelijke schrijver te zijn. Vrouwen zouden ook niet ontvankelijk zijn voor zijn literatuur. Het lijkt mij flauwekul, maar goed, het is gezegd.
Coma
Alice komt het ziekenhuis binnen met een koffer contant geld, die ze poogt af te geven bij de balie. In De Passagier beschikt broer Bobby ook al over een flinke hoeveelheid cash. Het hoe en waarom wordt nu wel duidelijk gemaakt. Bobby, zo blijkt uit het verhaal in De Passagier, sterft niet en ontwaakt later uit zijn coma.
De gesprekken behandelen bekende thema’s, zoals de wiskunde waarin Alice geniaal is, muziek, filosofie. Alice is hoogbegaafd en worstelt ermee. Ze heeft afscheid genomen van de wiskunde evenals van de muziek. Ze was een begaafd violiste, maar vond zichzelf niet goed genoeg. In de gesprekken speelt een nu verdwenen peperdure viool, gekocht met geld uit een erfenis een veelzeggende rol.
De vader van Bobby en Alice werkte onder Oppenheimer aan de ontwikkeling van de atoombom. Natuurlijk komen dan vragen over schuld en spijt in de wetenschap aan de orde, maar daar gaat Alice niet in mee. Uitgebreid gaat ze in op de vraag of ze suïcidaal is. Een ontluisterend analyse van zelfmoord door verdrinking maakt daar deel vanuit. Uit De Passagier weten we overigens, dat ze zelfmoord zal plegen.
Wetenschap
Als een ding duidelijk wordt uit deze romans, is dat wel McCarthy´s passie voor wetenschap. Jarenlang bracht hij veel tijd door in gezelschap van vooraanstaande wetenschappers. Dat deed hij aanzienlijk liever, dan deel uitmaken van het literaire circuit. Alice laat een flinke neerbuigendheid zien ten aanzien van de menswetenschappen, zeker ten aanzien van de psychiatrie.
De vraag die dan rijst, is of McCarthy in de huid van een vrouw is gekropen, om zichzelf te uiten zonder de verdenking op zich te laden, dat de hoofdpersoon eigenlijk Cormac McCarthy is. Hoe dan ook, beide romans zijn samen meer een eenheid met de romans, die McCarthy schreef voor zijn grote doorbraak. Naar verluidt werkte hij er al aan voor die tijd.
De verwachtingen waren natuurlijk hooggespannen. Twee romans na zestien jaar zwijgen, dan mag je wat verwachten, zeker omdat het waarschijnlijk zijn laatste romans zijn. Anders dan met De Grenstrilogie is de kans niet zo groot, dat hij hiermee een groot publiek zal bereiken. Wellicht dat het meer een boek in de categorie ´writers-writer´ wordt. Maar dat het twee romans zijn, die nog lange tijd van belang zullen blijken, is zeker niet uit te sluiten. Het lijken in ieder geval bronnen voor de bestudering van het totale werk van McCarthy.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
