"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Natte sneeuw

Vrijdag, 20 augustus, 2021

Geschreven door: Stig Dagerman
Artikel door: Nico Voskamp

Scandinavië op z’n somberst

[Recensie] Als we aan Scandinavische auteurs denken komen bekende namen omhoog. Ouderen onder ons zullen Sjöwall & Wahlöö kennen, Knut Hamsun, Selma Lagerlöf, Tove Jansson of als ze willen imponeren Søren Kierkegaard. Jongere lezers komen uit bij Camilla Läckberg, Jo Nesbø, Marianne Frederiksson, Ulf Stark en uiteraard Karl Ove Knausgard. Maar kent iemand Stig Dagerman?

Wij wel, na het lezen van deze recensie. Stig Dagerman is auteur van een rijtje boeken waarvan de bekendste zijn Het verbrande kind en Natte sneeuw. De laatste bespreken we hier. Deze door Bernlef vertaalde versie uit 1967 bevat een dozijn verhalen die, hoe zullen we het formuleren, wispelturig zijn. De stijl is uiteenlopend van beknopt tot wijdlopig, de perspectieven zijn dan weer ingezoomd op een individu, dan weer op een (bevolkings)groep. Eén ding hebben ze gemeen: een buitengewoon donkere kijk op het leven.

Bij nader onderzoek is dat ook de invalshoek van de schrijver zelf. De achterflap van de Bezige Bij-versie zegt het fraai: “Iedere zin, ieder woord is doordrenkt van de onontkoombare gevoel dat zijn hele leven beheerste: reeds ‘vanaf de geboorte een ter dood veroordeelde’ te zijn. Daarnaast wordt al zijn werk gekenmerkt door een poëtische melancholie, een smartelijk besef van en medelijden met het schepsel dat mens heet.” Die melancholie was onlosmakelijk met Dagermans leven verbonden en  sloeg later zelfs om in depressie. Op eenendertigjarige leeftijd maakte hij een eind aan zijn leven.

In het titelverhaal is de hoofdpersoon een jongen (Arne) die met zijn gezin samen met grootvader in een oude boerderij op het platteland woont. Het leven is er arm en daarbovenop bitter koud, want het is oktober en er valt natte sneeuw.

Boekenkrant

Wel is er opwinding want tante Maja, de zuster van grootvader, zal vandaag aankomen uit Amerika. De moeder doet verwoede pogingen om grootvader zich te laten opfrissen voor dit hoogtepunt, maar opa is nors en afwijzend.

“Als ik op de dorsmachine zit dan zit ik daar. Zo is dat. Als mijn zuster zo bekakt is dat zij alleen maar per auto naar haar broer kan komen en het niet apprecieert dat haar broer op een dorsmachine zit, kan ze verdomme wegblijven. Zo is het ook eens een keertje.”

Als sjieke tante Maja uiteindelijk in de scharrige boerderijkamer met gespreide armen voor hem staat, doet opa nog vreemder. Hij kijkt naar de grond en geeft geen antwoord op haar pogingen tot een gesprek. Opa is het spoor een beetje bijster, lijkt het. En tante Maja lijkt ook eigenlijk niet al te blij dat ze weer bij hem is. Het jongetje Arne beziet het met half begrijpende kinderogen, wat alles nog schrijnender maakt. Je voelt de natte sneeuw bijna in een figuurlijke inderhaast maar vruchteloos opgezette kraag van je jas neerdwarrelen.

Een ander verhaal is een wondertje van perspectivische schrijfkunst: Een kind doden. Dat begint iets te opgewekt:

“Het is een vriendelijke dag en de zon staat schuin boven de vlakte. Spoedig zullen de klokken luiden want het is zondag…” en slaat dan in dezelfde alinea toe: Het is de gelukkige morgen van een kwade dag want op deze dag zal een kind in het derde dorp worden gedood door een gelukkig man.”

Wat? Dagerman geeft hier op de eerste bladzijde de pointe van het verhaal gewoon weg. Geen verrassing meer, geen nieuwsgierigheid naar de clou, dan haakt de lezer toch af? Neen, want gehaaid bouwt de schrijver het verhaal op vanuit die “gelukkige morgen” naar “zal een kind in het derde dorp worden gedood door een gelukkig man.”, en zorgt er zo voor dat de lezer wil weten hoe die kinderdood zal plaatsvinden. Onbedwingbaar leest de lezer door tot hij bij het droevige einde is en zijn nieuwsgierigheid is bevredigd. Een wonderlijk triest en toch ijzersterk verhaal als hoogtepunt in een bundel die wel oud, maar het afschuimen van een tweedehands boekenmarkt zeker waard is.

Ook verschenen op Nico’s recensies

Boeken van deze Auteur:

Het verbrande kind

Natte Sneeuw