Een niet al te serieus te nemen tussendoortje van Sarah Winman
[Recensie] De Britse auteur Sarah Winman (1964), van oorsprong actrice, is als laatbloeier vooral bekend van haar debuut Toen God een konijn was (2011) en het voor de Costa Book Awards genomineerde Man van Tin (2017). Dat zijn beide literaire romans en daarom is het verrassend dat Winman met Stilleven een feel good roman geschreven heeft. Belangrijk om te weten voor wie haar eerdere werk kent want het feel good genre heeft heel andere kenmerken dan een literaire roman, zoals de waardering van clichés en voorspelbaarheid in plaats van originaliteit en verrassing, en van karikaturale personages en ongeloofwaardige gebeurtenissen in plaats van psychologische diepgang en waarachtigheid.
Ulysses
Stilleven speelt zich af in Groot-Brittannië en Italië vanaf het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog tot aan het einde van de jaren zeventig en draait om de levens van een aantal personages en hun relaties en ontmoetingen. De (schilder)kunst en cultuur van de Italiaanse Renaissance vormen de achtergrond van het verhaal. Ulysses Temper, de naam is (te) nadrukkelijk symbolisch, is voordat hij de oorlog in ging getrouwd met Peg (geen achternaam) maar tijdens de oorlogsperiode ontmoet zij een Amerikaan van wie ze een dochter, Alys, krijgt en als Ulysses terugkeert is zijn relatie met Peg voorbij. De meeste gebeurtenissen spelen zich af in de bar The Stoat & Parrot van Col, waar ook de oude bomenfluisteraar Cress veel komt. Wanneer Ulysses een huis in Italië erft, verplaatst de hele groep zich daarnaar toe, inclusief Alys, omdat Peg geen goede moeder blijkt.
Bouquetreeks
De stijl van Winman is, in dit boek, nogal geëxalteerd, wat al blijkt uit de hoofdstuktitels: De mens als maat van alle dingen 1944, Ergens tussen een atoom en een ster 1946-1953, De stof waar dromen van gemaakt zijn 1953-54, etc. Maar ook in de tekst zelf duiken geregeld hoogdravende zinnen op, vooral als het over “het leven en de kunst” gaat: “… als contrapunt voor ons lijden hebben we schoonheid” en “Het gaat over verdriet. Het oudste verhaal ter wereld” en “De muziek bood een raampje naar een andere dageraad”. Het zijn zinnen waarvan je je maar moeilijk kunt voorstellen dat iemand die in de werkelijkheid in ernst uitspreekt. Andere keren, vooral bij scènes die zich in de bar afspelen, is de stijl juist weer uitgesproken plat: “Zijn knappe uiterlijk schoot rechtstreeks in haar slipje” en “Hij was aan het frummelen, op zoek naar het Westelijk Front en ze zei dat hij verder naar het zuiden moest om het te vinden. Daar gaan we, zei ze, en hij kreunde.” Met dit soort passages is de bouquetreeks niet ver weg meer.
Vertaling
De vertaling, ten slotte, kent wat ongelukkige momenten. Het begint al bij het eerste motto, van E.M. Forster (auteur van een aantal romans die zich ook in Italië afspelen en in Stilleven een kleine rol toebedeeld), dat in de vertaling zo luidt: ‘Twee mensen die elkaar de redding in trekken is het enige thema dat ik de moeite waard vind.’ In deze, lelijke, vorm is nauwelijks te begrijpen wat de schrijver bedoelde, totdat je ontdekt dat er in het origineel ‘Salvation’ met een hoofdletter staat. Het gaat dus niet om een gewone redding, maar om de Redding, of beter, het Heil of de Zaligheid die het christelijk geloof haar volgelingen in het vooruitzicht stelt. De vertaling kent verder nogal wat onhandig geformuleerde fragmenten, zoals “omlaagbuigende ronding van de weg” voor “sloping curve of the road” (waarom niet ‘bocht’ en ‘helling’?) en “een voorraadkast die … het leven had ondersteund” voor “… sustained“. Hier was “in stand gehouden” beter geweest.
Stilleven is een roman die je niet al te serieus moet nemen wil het proza van Winman niet onverteerbaar worden. Lees je het voor de couleur locale of zoals je naar een tekenfilm kijkt en neem je de onwaarschijnlijke, soms potsierlijke gebeurtenissen en teksten voor lief, dan kan het een aangenaam tussendoortje zijn. Van ruim 300 pagina’s, dat wel.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
