"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Stilte

Donderdag, 30 september, 2021

Geschreven door: Jeroen Krabbé
Artikel door: Jan Stoel

De rust en de magie

[Recensie] Ik heb de voorbije weken een aantal kunstenaars op tentoonstellingen van hun werk gesproken. Natuurlijk vonden ze het vervelend er niet op uit te kunnen. Maar steevast hoorde ik ze ook zeggen dat ze veel werk hadden gemaakt. “We werden niet afgeleid, konden in ons atelier lekker doorwerken. We konden reflecteren op de voorbije jaren, herbronnen, opnieuw creëren en op zoek gaan naar een nieuwe stap in onze ontwikkeling.” Hier moest ik meteen aan denken toen ik Stilte las. Het begeleidt de tentoonstelling van nieuw werk van Jeroen Krabbé, dat vanaf 4 september tot en met 5 december in Museum de Fundatie in Zwolle is te zien. De ondertitel van het boek luidt Mijn atelier in Lockdown en bevat naast afbeeldingen van de werken die te zien zijn een vraaggesprek dat Krabbé met zijn zoon en kunstschilder Jasper had.

De vormgeving van het boek sluit perfect op de inhoud aan. Een foto van Jeroen Krabbé met de handen in de zakken door het raam naar buiten kijkend markeert het begin: alleen in het atelier, afgesloten van de buitenwereld. Foto’s van wat je ziet als je ‘opgesloten’ zit: een tafel voor verftubes, schoenen op de mat, een hangmat en een jasje opgehangen aan de deur. En als slotfoto is gekozen voor de kunstenaar zittend voor het open venster. Er is weer ruimte voor lucht, vrijheid. Tussen de eerste foto en de laatste foto wordt het verhaal in taal en beeld verteld. De foto’s zijn van Annemarieke van Drimmelen en de doordachte vormgeving is van Levie van der Meer. Het levert een uiterst toegankelijk boek op hoe het was als kunstenaar tijdens de lockdown.

Het is een boek dat teruggrijpt op de kern van het kunstenaarschap. Krabbé maakt onder meer televisieprogramma’s over beeldend kunstenaars (Vincent van Gogh, Picasso, Chagall en in 2022 over Frida Kahlo) en reist daarvoor overal heen. Tijdens de lockdown kon dat niet langer. “Ik kon ook niet meer naar musea. Dus ik kon me ook niet laven aan het werk van anderen. En dan heb je wel je boeken, maar die kan ik zo langzamerhand van achter naar voren beschrijven. […] Maar de echte, nieuwe input is er niet. De mogelijkheden zijn afgesloten. De plek waar ik me veilig voel, is hier (zijn atelier; en dat is niet zomaar een atelier maar het voormalige atelier van Hendrik Jan Breitner; JS). Je zit boven de stad hier, boven het gedoe. Ik heb eigenlijk een fantastische tijd hier gehad. Ik vond het heel erg wat er aan de hand was, maar als je dan kan bedwingen met schilderen…”

Krabbé neemt je mee in het proces dat hij doorgemaakt heeft en zijn werk toont dat ook. Het zijn ‘atelierportretten’ geworden. Hij is teruggeworpen op zichzelf en stelt zich vragen als “wat doe ik in mijn atelier, wat moet ik doen?” Op de schilderijen zien we de contouren van een schilder, Krabbé zelf, een schim van zichzelf? Vaak is een schildersezel te zien met daarop een bijna leeg doek. Het verwijst voor mij naar de witte vlakken van de Vlaamse schilder Roger Raveel die er leegte en afwezigheid mee symboliseerde, maar ook ratio, nadenken. Andere voorwerpen die terugkeren zijn een hangmat, voor de kunstenaar de plek waar hij kan lezen, nadenken, zijn Thonet-schommelstoel, een schilderkrukje en een deur die op een kier staat. De ene keer valt er licht ‘van de hoop’ naar binnen, dan weer is het licht dreigend van toon (symbool van de dreiging die van het COVID-19-virus uitgaat) of licht van kleur waardoor het werk een meditatief karakter krijgt.  Het atelier is het hoofdthema van deze serie werken geworden.

Boekenkrant

In het gesprek met Jasper komen allerlei (filosofische) vragen naar voren. Een gaat er over het overschilderen van oude schilderijen. Jeroen Krabbé deed dat bij tweeëntwintig doeken. Jasper oppert: “Het is ook heel symbolisch dat je over oud werk heengaat. Daar zit ook energie in, zelfs als je het oude werk als mislukt beschouwt. En wat is mislukt eigenlijk? (…) Het startschot voor een nieuw begin.” Door het overschilderen krijgt een doek een nieuwe betekenis geeft. Een ‘mislukt’ schilderij met palmbomen erop wordt herwerkt tot een schilderij met als titel Het verlangen naar reizen. Een andere vraag gaat over de kwestie ratio versus gevoel. Jeroen: “De beste dingen maak ik in een vloek en een zucht.” Maar voor het zover is moet aan alle voorwaarden daarvoor voldaan zijn en hij vergelijkt het met koken: “Je maakt alles klaar voor je gaat koken, dan gaat de pan op het vuur en dan wordt het soms iets anders dan je verwacht had.” En als het lukt is dat ‘magie.’

De lockdown is voorbij. Ga eens kijken op de tentoonstelling in Museum de Fundatie en voel de rust en de magie.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

De tentoonstelling is nog te zien tot en met 5 december dit jaar in De Fundatie in Zwolle