"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Stoom bij de NS in de jaren dertig

Woensdag, 7 juli, 2021

Geschreven door: Hans van Poll
Artikel door: Evert van der Veen

Trein – nostalgie

[Recensie] Voor alle liefhebbers van ‘het spoor’ is dit een prachtig boek. Hans van Poll is er zelf al zijn leven lang door gefascineerd en wist door goede contacten veel Brits fotomateriaal te verkrijgen dat hij in dit boek Stoom bij de NS in de jaren dertig bij elkaar heeft gebracht. In de jaren 30 kwamen namelijk regelmatig Britse groepen spoorwegliefhebbers naar Nederland om hier stoomlocomotieven te fotograferen. De oorspronkelijke foto’s zijn gescand waardoor ze met uitstekend resultaat in dit boek kunnen worden afgedrukt en soms ook zijn vergroot.

Het zijn beelden vol romantiek: “prachtige getuigenissen uit een lang vervlogen tijd in de geschiedenis van de spoorwegen in Nederland”. Het hoogtepunt van stoomlocomotieven viel qua aantal in 1923; in dat jaar reden er 1513 rond in Nederland en dat aantal is inclusief tramlocomotieven. Tien jaar later was het aantal afgenomen naar 1172 en in 1940 waren er nog maar 866 stoomlocomotieven. Diesel en electriciteit waren toen in opkomst.

Het is echt een boek voor gevorderde liefhebbers. Na een korte historische terugblik op de uitvinding van de stoommachine (James Watt in de 18e eeuw) beschrijft Hans van Poll de ontwikkeling van nieuwe typen locomotieven met hun technische verbeteringen. Ook worden de gebruiksgeschiedenis van de locomotief genoemd en de aantallen die ervan zijn gebouwd.

Deze informatie is voor kenners natuurlijk interessant maar voor anderen spreken vooral de vele afbeeldingen het meest tot de verbeelding. Het is werkelijk prachtig wat er in dit boek bij elkaar is gebracht aan bijzonder fotomateriaal.

Hereditas Nexus

Een mooi tijdsbeeld is de foto van een Britse fotograaf met zijn gezin en de auto waarmee zij in 1935 door Nederland reist. Zo te zien is het een tamelijk welgestelde familie die zich een dergelijk uitstapje kon permitteren.

Een kaart uit de jaren 30 met spoor- en tramwegen laat zien dat er sindsdien wel het een en ander aan lokaal spoor is verdwenen. We kennen allemaal uit onze eigen provincie wel van die lijntjes van vroeger die er niet meer zijn. Soms krijgen ze als fietspad een tweede leven.

Een aantal locomotieven komt extra indrukwekkend over omdat de foto op twee pagina’s is gezet. Interessant is de foto van de Centrale Werkplaats in Zwolle en ook de foto’s van vele stations geven een mooi tijdsbeeld. Zo is er een fraaie foto uit 1935 van een locomotief onder stoom die op het punt staat om van het Centraal Station in Amsterdam naar Parijs te vertrekken. Ook de grote foto van het station Weesperpoort in Amsterdam uit 1935 is bijzonder sfeervol. Fraai is ook de foto van de twee locomotieven op stoom op het station in Den Haag in 1935 evenals de close-up uit 1930 van 3 locomotieven op het emplacement in Utrecht.

Interessant is de foto uit 1935 waar op het station in Dordrecht – grote brokken – kolen worden geladen. Een schitterende foto is die uit 1935 waarop maar liefst elf locomotieven voor de loods met de draaischijf ervoor. Het lijkt wel alsof ze speciaal voor de fotografen zijn opgesteld.

Hans van Poll is al van jongs af aan gefascineerd door stoomlocomotieven. Hij publiceerde eerder Stoomtractie bij de Nederlandse Spoorwegen 1944 – 1958 en Vervlogen stoom.

Dit is een boek vol nostalgie om heerlijk van te genieten!

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles