Confronterend en aangrijpend
[Recensie] Dat Strafhok van Bea Vianen mij bij de eerste publicatie niet was opgevallen, is niet verrassend. In 1971 lag mijn interesse bij boeken die beter bij mijn leeftijd van toen pasten. In tweede instantie was de heruitgave in september 2022 mij ook ontgaan. Gelukkig zijn er uitgevers die de aandacht soms op dit soort ‘vergeten/veronachtzaamde’ boeken weten te vestigen. Mijn aanvankelijke lichte scepsis over dit boek was al gauw verdwenen. Het is een meeslepend en confronterend verhaal over het leven in Suriname aan het begin van de jaren ’70.
Twee mannen gevangen
In Strafhok spelen twee goed bevriende mannen de hoofdrol. De ene is Nohar, een Hindoestaan die een verboden relatie heeft met de Javaans-Creoolse Roebia. Verboden, want het kan niets worden tussen die twee, verschillende rassen. Hij heeft ook een relatie met de jongere Hindoestaanse moslima Jamillah, maar ook dat kan niets worden wegens religieuze verschillen.
De ander is Raymond, die in Nederland zijn studie zag mislukken en nu, net als Nohar, lesgeeft op een middelbare school. Zijn probleem is enerzijds dat hij op mannen valt, iets wat men in die machocultuur niet tolereert en anderzijds dat hij van gemengde afkomst is. En zo zitten beide mannen gevangen in hun eigen Strafhok, dat tegelijk ook een metafoor is voor het land Suriname.
Een tijdje draait het vooral om het liefdesleven van Nohar en om het gevecht van Raymond. Als zich een groot drama voordoet verschuift de aandacht van het relatief kleine persoonlijke leed naar het grote leed. Suriname is een land waar het leven voor velen niet goed is en waar rechtvaardigheid en acceptatie ver te zoeken zijn. Het leidt tot een opstand.
Racisme, kolonialisme
Uit het benadrukken van de verschillende rassen en religies blijkt al dat dit een heel voornaam thema is in Strafhok. Segregatie en discriminatie zijn heel gewoon. De verschillende bevolkingsgroepen leven in hun eigen gebied, in hun eigen kleine wereld, hun eigen Strafhok. Dat is confronterend, zeker in deze tijd. Racisme is hier nu ook, maar zo openlijk als destijds in Suriname is onvoorstelbaar.
Een ander thema bestaat uit de gevolgen van het kolonialisme. Suriname is een wingewest. Vooral de lucratieve en tegelijk vernietigende winning van bauxiet spelen een nadrukkelijke rol in het verhaal. Een ander gevolg van het kolonialisme is het opdelen van de verschillende bevolkingsgroepen, een politiek van verdeel en heers.
Ook opvallend is de onderdanige rol van vrouwen. Voor mannen zijn het vaak niet meer dan objecten om hun lusten op te botvieren. De vrouwen hebben weinig keuze. Als zij zich niet aan een man weten te binden die hen onderhoudt hebben zij geen toekomst.
En toch. Ondanks alle verschillen, geruzie, vreemde verhoudingen en onrechtvaardigheid houden de bewoners wel van hun land. Het is een groot dorp, waar iedereen alles van elkaar weet, er onderling veel wrevel is en iedereen wel van het land houdt, met geroddel als bindend element. Praat met Surinamers en altijd proef je wel iets van heimwee.
Terecht aan de vergetelheid ontrukt
Qua stijl valt op dat Vianen veel spreektaal in haar boek heeft verwerkt, een soort taal die voor Surinamers geen geheimen kent, maar voor Nederlanders niet altijd goed is te volgen. Gelukkig is er een verklarende woordenlijst opgenomen.
Het verhaal is af en toe wat schokkerig in die zin dat er af en toe nogal abrupte tijdsprongen zijn.
Confronterend, misschien wel nietsontziend, is Strafhok als het gaat om genoemde thema’s. Het is een roman, maar het zou evengoed een pamfletachtige aanklacht kunnen zijn tegen het (koloniale) leven in Suriname destijds. Of het er vijftig jaar later veel beter voor staat, is trouwens maar zeer de vraag. De onafhankelijkheid lijkt bepaald niet het verschil te hebben gemaakt.
Aangrijpend is het op het gebied van het persoonlijke leed. Dat komt niet als een verrassing. Strafhok werkt toe naar een einde dat niet goed zal uitpakken voor een van de hoofdpersonen. Zoals gezegd, niet verrassend, maar de manier waarop Vianen dat beschrijft is werkelijk prachtig.
—
Eerder verschenen op jkleest
