De ware schaal van Nederland
[Recensie] Geïnteresseerd in Nederlandse regionale geschiedenis en genoten van de Historische atlas NL die eerder dit jaar verscheen? Dan is dit boek een kolfje naar je hand!
De Historische atlas NL brengt onze buitengrenzen ten opzichte van ons omringende landen in beeld en bespreekt de ontstaansgeschiedenis van ons Nederland. Deze ‘Streekatlas’ staat stil bij onze binnengrenzen: “de samenhang tussen de bonte verzameling van gewesten, kwartieren, graafschappen, baronieën, polders en eilanden”.
De Streekatlas is overzichtelijk opgezet in de volgende delen: noorden, oosten, westen, zuiden, eilanden. Evenals de Historische atlas vertellen de afbeeldingen het verhaal aldus de auteurs. Een atlas uit 1592 is het vertrekpunt van dit fraai geïllustreerde boek. Hoewel de geschiedenis centraal staat is er ook aandacht voor actuele ontwikkelingen als het aantal en de grootte van provincies. De kaart van Keuning uit 1946 is de basis voor de actuele indeling in streken van de ‘Streekatlas’. Het blijkt dat er in de loop der eeuwen veel wisselingen zijn geweest in benamingen. De auteurs besteden daar de nodige aandacht aan en verantwoorden hun keuzen.
Ieder deel begint met een algemene en treffende typering van de streken die vervolgens aan de orde komen. Er is veel aandacht voor de geschiedenis, kenmerken en ontwikkeling van landschap, steden en dorpen. Buitengewoon interessant en dikwijls zeer fraai zijn de vele kaarten die dit boek rijk is. Opvallend boeiende of mooie kaarten zijn:
- de voormalige Middelzee in Friesland, in een boek uit 1834
- de kwelders in Groningen op een kaart uit 1808
- riviertjes die via Blokzijl afwateren in de Zuiderzee, op een kaart uit 1639
- de Lymers, een oude streeknaam voor het huidige Montferland, op een kaart uit 1547
- de Veluwe zoals deze er in 1573 uitzag
- een gravure van de Bommelerwaard uit 1615
- een panorama van het Noordzeekanaal op een lithografie uit 1886
- een tekening van de Molenbuurt in de Zaan uit het einde van de 18 eeuw en een tekening met fabrieken en overgebleven molens in de Zaan die dateert uit 1931
- een kaart van Holland en een deel van Utrecht met het accent op de waterstaatkundige situatie in 1591
- een schilderij van Schieland uit 1545 dat is gemaakt vanwege een proces over het gebruik van de waterwegen
- de Comitatus Zelandiae uit 1685 waarop Rijn, Maas en Schelde zichtbaar zijn die het Zeeuwse landschap vormen, een kaart uit 1685
Streken hebben overal weer andere namen: zo kent Friesland zijn grietenijen met grietmannen die daar aan het hoofd staan, in Drente zijn er dingspelen die een bepaald rechtsgebied markeren. In Gelderland zijn het graafschappen, in Brabant is er het markiezaat van Bergen en de baronie van Breda. Ook de meijerij komt hier voor: een meijer is de rentmeester van de hertog. Zo komt de lezer veel te weten over het bestuur in het – vaak verre verleden en de wijze waarop dit in bepaalde streken functioneerde onder verschillende benamingen. Zo zijn er Salland marken: ongecultiveerde en niet verdeelde terreinen; een kaart uit 1820 brengt deze fraai in beeld. In Twente is er de hofheer die aantal boerderijen rond één centrale boerderij = hof beheert. Deze centrale hof fungeert als bestuurlijk en juridisch centrum.
Een waard is een gebied dat geheel door rivieren is omgeven.
Er komt zelfs een schilderij van Vincent van Gogh voor in dit boek: de populierenlaan bij zonsondergang, uit 1884. Het is opgenomen omdat populieren kenmerkend zijn voor Brabant. Van geheel andere aard maar ook fraai is de luchtfoto van de Maasheggen in het land van Cuijk die de typische omzoming van weilanden door heggen treffend in beeld brengt.
Vrij onbekend is wellicht dat Walcheren rijk is aan buitenplaatsen, zozeer zelfs dat er gesproken wordt over ‘het pryeel van Zeeland’.
De Waddeneilanden in het laatste deel hebben ook een zeer interessante geschiedenis van – uiteraard – strijd tegen het water. Dit is overigens een kenmerk van heel het land. Gezien de ligging van ons land hebben veel vroegere bewoners voortdurend strijd moeten leveren tegen het water van zeeën, rivieren en meren.
Een bijzonder boeiend en onderhoudend boek!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
