Onterende verschrikkingen van een mens
[Recensie] Gerhard Durlacher schreef niet onder een pseudoniem, maar in eigen naam. Hij schreef zijn biografie Strepen aan de hemel over zijn jeugd, over zijn deportatie naar het uitroeiingskamp en over de jaren na de bevrijding die dat voor hem helemaal niet waren. Zijn levensloop staat gelijkbetekenend voor de grootste onterende verschrikking van een mens en een volk, zoals tijdens de deportatie van de Joden tijdens de oorlogsjaren 1940-45 onder het sociaal nationalisme in Duitsland.
Een korte levensgeschiedenis
Op 10 juli 1928 wordt Gerhard Leopold Durlacher geboren te Baden-Baden. De familie behoort tot de ‘jekkes’, een klasse gegoede burgerij, op en top Duitsvoelend, nonkels overladen met eretekens voor moed tijdens vorige oorlogen, evengoed fanatieke fans van de muziek van Wagner, vertrouwend op het Bildungsbürgertum, de assimilatie van de moderne mens. Bovendien is de familie ook van Joodse afkomst. Na toenemende antisemitische dreiging, verbod op straat te komen, ontheming en verbeurdverklaringen, vlucht het gezin naar Rotterdam en naar Apeldoorn. 1942, arrestatie en deportatie naar Westerbork, dan per varkenstrein naar concentratiekamp Tresienstadt. Mei 1944 naar Familienlager Auswitch-Birkenau. Als dit kamp wordt vernietigd is Gerard, 16 jaar. Hij wordt geselecteerd door Mengele, naar Männerlager B II B, Auswitch. Moeder wordt afgevoerd naar Stutthof, vader naar Bergen-Belsen. Beiden worden vergast. Gerhard wordt nog overgeplaatst naar drie ander kampen: KZ Mäzbachtal, KZ Döhrnau, KZ Schotterwerk. Bevrijd door de Russen in 1945 wordt hij in uiterst kritieke toestand in een Kinderheim opgenomen, vanwaar hij op eigen kracht zal vertrekken, terug richting Apeldoorn.
Gerhard blijkt een hoogbegaafde student, studeert natuurkunde en medicijnen in Delft, sociologie en politiek sociale wetenschappen in Amsterdam. Hij zal er werken als Nederlands staatsburger en wordt wetenschappelijk hoofdmedewerker aan de Politiek Sociale Faculteit. Het gezin krijgt drie kinderen.
Na langdurige behandelingen, en pas in 1982, kan Gerhard Durlacher spreken over zijn jeugdjaren. Hij publiceert zijn eerste Strepen aan de hemel. Later volgen nog korte verhalen, onder andere Drenkeling, Kinderjaren in het Derde Rijk en Quarantaine. In 1994 ontvangt hij in Basel de Anna-Frank-prijs, in Nederland de AKO Literatuurprijs en de Universiteit van Amsterdam lauwert hem met een eredoctoraat. Gerard overlijdt thuis, 1996, in Haarlem.
In dit boek, eveneens genoemd naar Strepen aan de hemel, worden belangrijke verhalen van Gerhard Durlacher door zijn dochter, Jessica, chronologisch in de tijd waarin ze gebeurden gebundeld. Het is zo veel meer dan een autobiografie, zeg maar een virtuoze non-fictie roman, a-religieus, met woorden voor het onbeschrijflijke, zonder omwegen, exact en onomkoopbaar. Literatuur met voortdurend wisselende vertelstijlen, over onwezenlijke angst, het sadisme van de macht, aftakeling, overleving, ontmenselijking, over het onbevattelijke van gebeurtenissen die zo groot zijn dat ze nooit voorbij kunnen zijn, nuchter en sober, beschouwend en zonder opsmuk.
Dit boek zal me voor altijd bijblijven. Ook het hoofdstuk waarin Durlacher zich afvraagt hoe de “buitenwereld” zich toen- en nu?- verhield met de “binnenwereld, of geen-wereld”. Was het politiek cynisme, opportunisme, laksheid, onverschilligheid of naïviteit? Voor Durlacher zijn alle illusies gedoofd. Hoe zit het voor mij? Hoe kijk ik aan tegen de dienstplicht in Eritrea, tegen de opsluiting van Oeigoeren, Beloetsjen of Rohingya? De ernst van de nauwgezette beschrijving onder de pen van Durlacher, zijn beschrijving van de hel, zijn verwoording van angst, verlatenheid, eenzaamheid, ontmenselijking, absurditeit en het sadisme van de macht, verbreden mijn geweten. Ook nu nog, of juist nu, nu er weer veel radicale opvattingen te beluisteren vallen.
—
Eerder verschenen op Boekensite Gent
