De wetenschap moet zich generen
[Recensie] Met wereldwijde demonstraties als Black Lives Matter, lijkt het boek Superieur van Angela Saini actueler dan ooit. Net als in haar eerdere boek Ondergeschikt stelt ze racisme in de academische wereld aan de kaak.
Maar wat graag klopt die wereld zichzelf op de borst met de verkondiging dat ze objectief is en openstaat voor kritiek, maar wie Saini’s boek leest, kan niet anders dan concluderen dat ook de wetenschappelijke wereld nog flinke stappen moet zetten en nog lang niet boven racisme staat. Het is alleen zo ‘ingeburgerd’ dat velen helemaal niet doorhebben dat er systematisch gediscrimineerd wordt. Sterker nog, het is de academische wereld die met de rassentheorie aankwam en hoewel er onomstotelijk vastgesteld kan worden dat de indeling van de soort mens in verschillende rassen vooral gebaseerd is op uiterlijke kenmerken – en dus op discriminatie berust – houden grote groepen vast aan deze rassenindeling. Daarbij schuwen ze niet om de wetenschap in te zetten om hun argumenten te staven.
Saini had voor het offensief kunnen kiezen, zoals bioloog Richard Dawkins doet. De ingenieur en wetenschapsjournalist kiest er echter voor om iets minder bevooroordeeld – terwijl ze waarschijnlijk sterk geopinieerd is over het onderwerp – te werk te gaan. Dat siert haar enorm. Bovendien bestrijdt ze op deze manier de wetenschap – die claimt objectief te zijn – met haar eigen wapens. Ze houdt de academische wereld een spiegel voor.
Hierbij gaat Saini methodisch en chronologisch te werk. Allereerst beschrijft ze de origine van de mens – althans, wat we er van weten. Dat doet ze niet als een typische wetenschapsjournalist op een beschrijvende, feitelijke manier; nee, ze schrijft in de ik-vorm en vanuit haar eigen belevingen. Dat maakt het boek een stuk interessanter om te lezen.
Vervolgens gaat ze in op hoe de academische wereld verzeild is geraakt in de discussie over rassen. Daarna volgen hoofdstukken over het taboe dat er ontstond op rassenindeling in de oorlog, het weer respectabel maken van racisme na de oorlog en het moderniseren van racisme naar de huidige tijd. Hierbij wisselt ze anekdotes af met gesprekken die ze voerde met wetenschappers en feitelijke informatie.
Het tweede deel van het boek is minstens net zo interessant. Nadat alle ‘feitelijke’ informatie de revue is gepasseerd, neemt Saini een bijzonder standpunt in: de wetenschappelijke feiten doen er niet altijd toe. Dat komt omdat mensen zaken verschillend interpreteren. Een actueel voorbeeld hiervan is de zwartepietendiscussie in Nederland. Hetzelfde geldt, hoe vreemd dat ook klinkt, voor de wetenschap: onze geschiedenis, politieke ideeën en ideologieën kleuren ons beeld en daarmee ook hoe we wetenschap bedrijven en interpreteren.
Saini haalt in dit deel van haar boek talloze voorbeelden naar voren van hoe mensen sinds jaar en dag ‘anderen’ geprobeerd hebben in hokjes te stoppen om zichzelf als superieur te kunnen onderscheiden: rassen. Ze interviewt diverse wetenschappers die echter aan kunnen tonen dat deze rassen in genetisch opzicht een mengelmoesje zijn van verschillende volken die vaker wel dan niet genen met elkaar uitwisselden. Kortom: de term ‘ras’ is zeer achterhaald en in feite duidt het een niet-bestaand onderscheid aan. Dit boek is een eyeopener. Dat racisme nog steeds alledaags is, kunnen we helaas niet ontkennen. Maar waar velen dachten dat de ‘objectieve’ academische wereld hieraan niet schuldig is, komt zwaar bedrogen uit. Sterker nog: er zijn nog steeds tal van geleerden die zich zogenaamd op wetenschappelijke feiten baseren om aan te tonen dat er wel degelijk rassen bestaan, waarbij het ene ras superieur is aan het andere. Delen van dit institutionele racisme zijn zo diep geworteld in de wetenschap, dat we vaak niet eens doorhebben dat het plaatsvindt. Een walgelijke conclusie, maar een essentiële, waarop Saini ons wijst. Want alleen door ons bewust te zijn van dit groot onrecht, kunnen we beginnen om racisme ook binnen de academische wereld uit te bannen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
