Poging tot fictie strandt in journalistieke reportage
Het klinkt veelbelovend: voormalig persvoorlichter wordt geraakt door de beelden op tv van de opstand tegen Mubarak, en besluit de activisten – ongeacht hun politieke overtuiging – campagne-trainingen te geven. Barry Smit lijkt de gedroomde man om de roman Tahrir tot een goed einde te brengen; ook hij reisde destijds af naar Egypte om de revolutionairen te adviseren. Helaas zitten zijn ervaringen de totstandkoming van zijn verhaal danig in de weg.
De Arabische Lente speelt de onbetwiste hoofdrol in Tahrir. Vincent Westerik, de ik-persoon, is zo getroffen door de nieuwsberichten dat hij onverwijld naar Caïro vertrekt om te trachten aldaar zijn steentje bij te dragen aan de opbouw van een democratie. We lezen van de campagnetrainingen die hij geeft aan Egyptenaren van allerlei pluimage, en krijgen een goed beeld van de desillusie die volgt op de gewaande overwinning, en van de euforie die plaats maakt voor twijfels. Westerik oppert verduidelijking en toekomstperspectieven voor de zienderogen verslechterende situatie. Zijn liefdesrelatie met activiste Maryam plaatst hem echter voor twijfels van een geheel andere orde: kiezen voor zijn Nederlandse vriendin Tessa of verhuizen naar Caïro.
Journalistiek
Tahrir is als een observerende camera. Middels Westeriks verslaggeving zien wij andermaal hoe de hoofdstad van Egypte in brand staat, horen wij opnieuw van de toestanden die wij ons nog kunnen herinneren van de nieuwsberichten uit 2011. Een roman kan ik het niet noemen. Eerder doet Westerik op journalistieke wijze verslag van zijn belevenissen, hetgeen versterkt wordt door zakelijke mededelingen als:
‘Via Twitter bracht ik een redacteur van de NOS op de hoogte en DM’de hem het nummer van Tamer, die een half uur later bij Het Oog op Morgen op Radio 1 een ooggetuigenverslag kon geven.’
Oeverloze verslaglegging
Ik houd van verhalen die hun oorsprong hebben in aangrijpende episodes uit de wereldgeschiedenis, en keek om die reden uit naar deze roman. Maar het pakte anders uit, ik had eerder het gevoel dat ik een uitvoerig krantenbericht aan het lezen was. Tahrir is een droge optelling van heftige doch vlak beschreven incidenten, vluchtige ontmoetingen (dikwijls met mensen die er voor het verhaal niet toe doen), uitleggerige informatie en discussies over wel of geen buitenlandse bemoeienis. Door de opsommerige en beschrijverige vertelwijze beginnen zelfs de als fictief bedoelde passages op feiten te lijken, en is er van enige beleving geen sprake. Had Smit zijn ongetwijfeld unieke ervaringen maar ingezet om met een indringend en vloeiend verhaal te komen, zonder te vervallen in oeverloze verslaglegging en het opnoemen van handelingen alsof het agendapunten zijn.
Volkskrantartikel
Het wordt bijna een curriculum vitae met zinnen als ‘onder wie veel journalisten en redacteuren die mij nog kenden van het Binnenhof, waar ik tot twee jaar terug als persvoorlichter had gewerkt.’ Op de achterflap lazen wij al dat ook Smit ‘werkte op het Binnenhof als voorlichter.’ Na wat surfen op het internet kwam ik een artikel tegen dat de schrijver in 2012 voor de Volkskrant schreef, en vond er passages in terug die in iets andere vorm in deze roman zijn verwerkt – zelfs een activiste met de naam Mariam (verschil van één letter) dook op. En kijk eens aan, in het boek lezen we de volgende zin: ‘Ik wilde iets nuttigs doen en begon de volgende dag aan een achtergrondartikel voor de Volkskrant’.
Romances zonder ziel
Kennelijk voor de broodnodige fictie stopt Smit nog wat romantiek in zijn boek: Westerik pendelt heen en weer tussen Amsterdam en Caïro, tussen vriendin Tessa en activiste Maryam. Maar het zijn romances zonder ziel. Beide vrouwen maken maar bar weinig ontwikkeling door en het wordt nergens duidelijk waarin de twee van elkaar verschillen. Ze mogen komen opdraven voor de seks, meer zit er goedbeschouwd niet in. En eerlijk zijn tegen beiden is er ook niet bij:
Ik drukte mijn peuk uit, verzond een mailtje waarin ik zei dat ze sterk moest zijn en dat ik de deur uit moest, en haalde vijf afleveringen van Breaking Bad in.
‘Ik wilde snel van haar af.’, zegt Vincent, wanneer Maryam hem belt in Amsterdam. Zijn ideale vriendin ‘drong zich niet op’. Waarom dan toch piekert hij zich suf over wie van de twee vrouwen voor hem de ware is?
Stijlbloempjes
Pas op de tweede helft begint Tahrir enigszins op een roman te lijken, worden de zinnen wat vloeiender, en valt Smit op enkele literaire stijlbloempjes te betrappen. Maar het mag niet meer baten, Tahrir is en blijft een met oppervlakkige romances opgeleukt journalistiek verslag. Als bijdrage voor een krant misschien voldoende, maar bij een roman verwacht je toch een heel andere aanpak.
