Reinold Vugs laat het middeleeuwse Brugge herleven in bijzondere raamvertelling
[Recensie] Tanchelm, een roman uit 2009 van journalist, romancier en vertaler Reinold Vugs begint als een ridderroman. In de stad Brugge woedt een strijd tussen een alom geliefde graaf en zijn uitdager. Voor de graaf loopt het niet goed af. Uiteindelijk wordt de rust in de stad hersteld en worden de booswichten gestraft. In de nasleep van de schermutselingen maken we kennis met Galbert, de secretaris van de graaf en op leeftijd. Hij bezoekt een van de slachtoffers van het conflict, Everwacker genaamd, die de graaf te hulp wilde schieten en zwaargewond raakte. Galbert heeft het gevoel dat hij de man kent, maar weet niet meer waar hij hem ooit heeft ontmoet. Galbert blijft Everwacker bezoeken en terwijl de laatste langzaamaan herstelt raken de twee mannen in gesprek.
Volksprediker
Everwacker blijkt een kompaan te zijn geweest van ene Tanchelm, een volksprediker en volgens sommigen een ketter en sekteleider. Een historische figuur waar niet al te veel over bekend is. Galbert herinnert zich op een gegeven moment dat Everwacker en Tanchelm bij hem op school hebben gezeten. De laatste twee trokken bijna een heel leven met elkaar op. Galbert wil weten hoe het hen is vergaan. Dan wordt de roman een raamvertelling waarin Everwacker elke dag iets over het leven van Tanchelm vertelt en over hun avonturen samen. Van Tanchelm wordt gezegd dat hij een half- en bastaardbroer was van graaf Robrecht II van Vlaanderen. Samen met Everwacker vocht hij als kruisvaarder in het heilige land. Everwacker beschrijft hoe ze zich schuldig maakten aan de meest wrede praktijken. In hun strijd om het heilige land te bevrijden van de moslims wordt niemand gespaard. Tanchelm begint te twijfelen aan de hele missie, zeker als hij ziet dat zelfs priesters zich verlagen tot de meest gruwelijke praktijken. De jonge avonturier zint op een nieuwe roeping. Hij keert terug naar Vlaanderen en begint met preken, vaak tegen het kerkelijk gezag, tegen de corrupte kerk. Zijn woorden vallen in goede aarde en Tanchelm krijgt veel aanhang.
De kritiek van Tanchelm op de kerk is niet uniek, overal in Europa ontstaan in de tweede helft van de middeleeuwen ketterse stromingen die zich afzetten tegen de corrupte katholieke kerk. Deze voorbodes van de ophanden zijnde reformatie dienen zich overal aan. Ik wist niet dat er ook in onze lage landen een dergelijke stroming was. De gevestigde kerk deed er alles aan om ketterse geluiden uit te roeien. Met Tanchelm loopt het dan ook niet goed af.
Geneesheren
Vugs vertelt het verhaal met smaak. Hij laat het Brugge van de 12de eeuw herleven door gedetailleerde beschrijvingen te geven van de stad, het bestuur en de architectuur. We lezen wat de mensen aten, welke gerechten werden bereid, hoe de geneesheren werkten, wat de zeden en gewoontes waren, en bovenal lezen we over religie, want Tanchelm gaat veel over religie. De oude en diepvrome Galbert hoort de verhalen van Everwacker met steeds grotere belangstelling en nieuwsgierigheid aan. Waarom is hij zo gefascineerd? Weet hij diep in zijn hart dat de katholieke kerk gefaald heeft, en dat er nieuwe geluiden nodig zijn? Hoopt hij dat mannen als Tanchelm het tij kunnen keren? Of valt de belangstelling te verklaren uit interesse in de menselijke natuur? Want wie was deze Tanchelm eigenlijk? Duidelijk wordt in ieder geval dat hij niet bepaald een heilige was, hij maakte zich schuldig aan alles waaraan je je maar schuldig kunt maken. Ook met de zeden nam hij het niet zo nauw. We zien dat wel vaker bij sekteleiders, prediken hoe het moet, maar dat geldt dan niet voor henzelf. Het is die dubbele kant van Tanchelm die Galbert interesseert. Hij vraagt zich af: “Was hij een man die neigde tot het kwade, een demon zoals zijn vijanden gretig beweren, of juist een mens die het goede wilde en deed maar verkeerd begrepen werd? Die dubbelheid van de man met twee gezichten, zoals Janus, fascineert me.” Verder blijft Tanchelm een raadsel in het boek, de lezer komt weinig te weten over wat zijn beweegredenen waren, of wat precies zijn leer was.
En dan blijft er nog tenminste één ander raadsel over: Waarom deze roman? Waarom wil iemand zich een aantal jaren verdiepen in het Brugge van de middeleeuwen en dan een roman schrijven over een raadselachtig man? Natuurlijk was Tanchelm een fascinerende figuur die leefde in een net zo fascinerend tijd, waar wij tegenwoordig weinig van afweten. Wie meer wil weten over de middeleeuwen, lees deze roman. Maar er is meer. Galbert heeft een prominente plaats in het boek? Eigenlijk komen we veel meer te weten over de oude schriftsteller zelf dan over Tanchelm, de held. Is Galbert wellicht het alter ego van schrijver Vugs, die alle nieuwe tijden net als Galbert met een zekere weemoed en afschuw bekijkt? Hopend op andere tijden, maar daar zelf liever geen onderdeel meer van willen zijn? We gaan het hem eens vragen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
Het boek is bij de schrijver direct te bestellen.
